Monografia ta to wielogłosowy projekt uchwycenia tytułowego fenomenu, rozpoznania jego form, przejawów i konsekwencji będących przedmiotem opisu kultury, jak też integralnym jej komponentem, źródłem ekstatycznych, euforycznych czy choćby hedonistycznych reakcji i zachowań. Jedną z funkcji kultury i sztuki niezaprzeczalnie pozostaje wszak wywoływanie emocji, nierzadko skrajnych (nie zawsze zresztą pozytywnych) dających w efekcie przeżycia porównywalne z narkotycznym czy alkoholowym odurzeniem. Współczesne teorie komunikacji literackiej i artystycznej (oparte na empatycznym czy somatycznym trybie odbioru) pozwalają na powrót do owych – wydawałoby się już dawno zarzuconych – koncepcji recepcyjnych, przywracając kulturze jej, w powszechnej opinii niezmiennie pierwszoplanowe, zadanie dostarczycielki zmysłowych wrażeń i uczuciowych wzruszeń.

W tym właśnie kluczu została zinterpretowana przez autorów rozdziałów wyjściowa metafora „sztucznych rajów”, odniesiona do wszelkich narzędzi, którymi dysponują literatura i sztuka, modelujące reprezentowaną rzeczywistość w sposób umożliwiający kreowanie wyimaginowanego świata, który bardziej odpowiada duchowym i emocjonalnym potrzebom jednostki ludzkiej niż ten znany z empirycznego doświadczenia. Monografia jest zatem wieloautorskim oglądem różnych wariantów pojmowania kulturowych upojeń, rozpoznaniem i wskazaniem ich obecności czy transmisji w kulturze Słowian.

Wprowadzenie

KREACJA ŚWIATÓW WYMARZONYCH

Izabela Lis-Wielgosz
Pragnienie raju…Topika cerkiewnosłowiańskiej narracji literackiej

Elżbieta Wesołowska
Straszne skutki upojenia dziełem sztuki. Studium przypadku niejakiego Poliajnosa

Suzana Coha
Strategije i prakse „otrežnjivanja“ i „opijanja“ javnosti u kulturi hrvatskoga narodnog preporoda

Paula Van Wissem
Autoepifania Ladislava Klímy jako stwarzanie wewnętrznego raju

ALKOHOL W LITERATURZE

Anna Gawarecka
„Jak sladce zní to slovičko: ty pivénko, ty pivíčko”. O pewnym fenomenie czeskiej kultury

Karel Střelec
Alkohol, hospoda, pití – konstrukce paměti a identity periferie v současné české próze

Agata Firlej
Polityka picia. Kilka przypadków z powojennej czeskiej dramaturgii

Ilona Gwóźdź-Szew czenko
Narracja z perspektywy dzieciństwa w oparach alkoholu – scenariusz, jego prozatorskie rozwinięcie i filmowa interpretacja

Rafał Majerek
Pułapki sztucznych rajów. Alkohol w tekstach Rudolfa Slobody

UŻYWKI W HISTORII I KULTURZE

Radosław Łazarz
Opilstwo nie jest naszym grzechem. Wokół sporu wyznaniowego w obrębie tradycji husyckiej. Wprowadzenie do problematyki

Krzysztof Kosiński
W peerelowskim raju. Alkohol i papierosy – w dokumentach archiwalnych i w literaturze (na przykładzie prozy Marka Nowakowskiego)

Anna Kowszewicz
Społeczne postrzeganie narkotyków w kulturze polskiej od połowy XIX w. do wybuchu II wojny światowej

Milica Jakóbiec-Sem kowowa
Czy Królewicz Marko i jego wschodniosłowiańscy pobratymcy odurzali się alkoholem?

Mirosław Jankowiak
„Samogon to nie wódka” – o roli alkoholu w tradycyjnej kulturze Białorusinów i Polaków południowo-wschodniej Łotwy

Suzana Marjanić
Krležin Put u raj (1970.) i (mlada) ex-Yu generacija s početka devedesetih ili (antropološko-proverbijalno) od kokaina do heroina

PANACEUM SZCZĘŚCIA

Aleksandra Hudymač
Media poznania – media oswojenia. Kawa i wino w podróżach Gustava Zechentera-Laskomerskiego

Marinko Zekić
Crna kao pakao, snažna kao smrt i slatka kao ljubav. Ka(h)va i ka(h)venisanje u djelu Antuna Hangija „Život i običaji muslimana u Bosni i Hercegovini“

Michał Nikodem
Ukraińskie upojenia Ziemowita Szczerka

Krystyna Pieniążek-Marković
Raj u stóp katedry (ekspresjonistyczna wizja Miroslava Krležy)

Michał Kucharski
„Poetyckie upojenia”. Erotyczne wędrówki chorwackich poetów – Drago Ivaniševicia, Vesny Parun i Branko Čegeca

PRZESTRZENIE ARKADII

Svatava Urbanová
„Mapa Ostravy“, města ztraceného v „umělých rájích“

Mieczysław Balowski
Upojenie ideą wielkiego miasta na przykładzie nazw ulic Polskiej Ostrawy

Ewa Szperlik
Jugosłowiański (sztuczny?) raj. Literacki obraz krainy socjalistycznego dobrobytu, czy imitacji Zachodu?

Magdalena Baer
Próby tworzenia raju. Rzecz o warszawskich i zagrzebskich nazwach ulic

Marcela Lhotská, Roman Sliwka
Poznámky k významu lexému ráj

The scientific monograph Artificial paradises: intoxications with culture – intoxications in culture is a polyphonic project on understanding the titular phenomenon, identifying its forms, manifestations and consequences that are both a subject of description of culture, and its integral component, a source of ecstatic, euphoric or at least hedonistic reactions and behaviors. One of the functions of culture and art is to evoke emotions, often extreme (and not always positive) ones that result in experiences comparable to narcotic or alcoholic intoxication. Contemporary theories of literary and artistic communication (based on an emphatic or somatic mode of reception) allow for a return to these reception conceptions seemingly abandoned a long time ago, bringing culture back to what is in popular opinion its unwaveringly primary task of delivering sensory impressions and emotional affections. It is in this sense that the initial metaphor of “artificial paradises” was interpreted by the authors of the various chapters in the monograph. The metaphor was applied to all literary and artistic tools that shape reality represented in a way that enables one to create an imagined world which suits the spiritual and emotional needs of a human being more than that one which is known for empirical experience. The monograph is therefore a multi-authored overview of different variants of understanding cultural intoxications, recognizing and indicating their presence or transmission in the culture of the Slavs.