NOMINACJA w Konkursie o Nagrodę im. Jana Długosza, 24. Międzynarodowe Targi Książki w Krakowie 2021

Republika Weimarska była jednym z najbardziej skomplikowanych i burzliwych okresów niemieckiej historii. Jej ostateczny upadek przypieczętowało wprowadzenie do Prus rządów komisarycznych w lipcu 1932 r. Działanie to miało charakter sprzecznego z konstytucją zamachu stanu. O legalności akcji rządu Rzeszy rozstrzygnąć miał Trybunał Państwa z siedzibą w Lipsku. Przedstawiciele strony rządowej (Schmitt, Jacobi, Bilfinger) dowodzili zgodności z konstytucją działań podjętych w stosunku do Prus, przytaczając argumenty jednocześnie, że jedynie silne rządy prezydenckie są w stanie zapewnić krajowi spokój i uchronić od chaosu. Strona pruska (Giese, Anschütz, Peters, Nawiasky, Heller) dowodziła żywotności liberalnego konstytucjonalizmu, rządów parlamentarnych i państwa prawa. Autor sytuuje proces lipski w jego kontekście historycznym, bada instytucje, prawo i myśl polityczną Republiki Weimarskiej. Historia sporu konstytucyjnego Rzeszy i Prus z roku 1932 może stanowić punkt odniesienia do wyzwań dzisiejszej demokracji konstytucyjnej, stanowiąc część wieku XX, jest jednocześnie niespodziewanie współczesna, będąc elementem fundamentalnej dyskusji o treść rządów prawa i granice dziś stawiane władzy.

Wprowadzenie 

Rozdział I. Konstruowanie systemu i antysystemu

I. Artykuł 48 w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego
1. Zagadnienia wstępne. Kult źródeł 
2. Dyskusja czytania pierwszego
3. Czytanie drugie projektu
4. Wnioski. Brzmienie art. 48 w konstytucji weimarskiej

II. Zasady podstawowe konstytucji weimarskiej
1. Gerhard Anschütz. Państwowość – Unitaryzm – Demokracja
2. Egzekucja – Dyktatura – Federalizm (Carl Bilfinger, Gerhard Anschütz, Carl Schmitt, Erwin Jacobi, Hans Nawiasky)
3. Carl Schmitt. Idea dyktatury komisarycznej i suwerennej
4. Dyktatura w praktyce konstytucyjnej. Carl Schmitt i Erwin Jacobi w roku 1924
5. Krytyka pozytywistów. Hans Nawiasky
6. Podmiot suwerenności. Carl Schmitt, Hermann Heller

III. Zagadnienia kontroli. Staatsgerichtsbarkeit
1. Podstawy prawne. Zakres kontroli 
2. Stanowisko nauki. Kim jest strażnik konstytucji?
3. Carl Schmitt w sprawie strażnika konstytucji

Rozdział II. Sytuacja prawna Prus
1. Zagadnienia wstępne 
2. Podstawowe zagadnienia konstytucyjne
3. Balans wewnątrz legislatywy. Konrad Adenauer i Otto Braun
4. Relacja „pionowa” Prusy – Rzesza 
5. Meandry polityki SPD 

Rozdział III. Pełnomocnicy
1. Zagadnienia wstępne. Polityczna rola jurysprudencji
2. Prawnicy nowego państwa
3. Carl Schmitt. Oryginalność „Ruchliwego Umysłu”
4. Erwin Jacobi. Prekursor prawa pracy
5. Carl Bilfinger. „Arystokrata Ducha”
6. Fritz Poetzsch-Heffter. Specjalista – Praktyk
7. Ekskurs 1: Carl Schmitt o konstytucyjności powołania komisarza Rzeszy w Prusach
8. Ekskurs 2: Carl Bilfinger w uzupełnieniu stanowiska Schmitta
9. Gerhard Anschütz. Mistrz pozytywistycznego komentarza
10. Friedrich Giese. Zapomniany klasyk pozytywizmu
11. Hermann Heller. Outsider z temperamentem
12. Hans Nawiasky. Pierwszy emigrant
13. Hans Peters. Opór
14. Krótkie podsumowanie
15. Erwin Bumke. Samobójstwo 1945
16. Ekskurs 3: Friedrich Giese i pozytywistyczna „rzeczowość”

Rozdział IV. Ostatnie gabinety Republiki
1. Istota „złej pogody”. W poszukiwaniu punktów zwrotnych
2. Upadek rządu Hermanna Müllera. Brüning kanclerzem Rzeszy
3. Reelekcja Hindenburga
4. Franz von Papen. Baron kanclerzem Rzeszy

Rozdział V. Proces

I. Regulacja art. 48 w komentarzach „dla nauki i praktyki”
1. Wprowadzenie
2. Początki – komentarz Friedricha Giesego
a. Przesłanki egzekucji Rzeszy
b. Stosowanie dyktatury
3. Stanowisko klasyczne: Gerhard Anschütz
a. Egzekucja Rzeszy 
b. Dyktatura
4. Analiza krytyczna: „zemsta” (na) ustawodawcy

II. Zagadnienia przedprocesowe
1. Tekst rozporządzenia
2. Oficjalne stanowisko rządu przekazane prasie
3. Kanclerz von Papen w orędziu do narodu z dnia 20 lipca 1932 r.
4. Zarządzenie tymczasowe StGH z 25 lipca 1932 r.
5. Skargi 

III. Proces. Lipsk 10–17 października 1932 r.
1. Polityzacja wymiaru sprawiedliwości
2. Dzień pierwszy, 10 października. Otwarcie rozprawy. Zagadnienia wstępne 
3. Dzień drugi, 11 października. Wykładnia ust. 1 art. 48.
4. Dzień trzeci, 12 października, Kontynuacja wykładni ust. 1 art. 48
5. Dzień trzeci. Kompetencje prezydenta z ust. 1 art. 48
6. Dzień czwarty, 13 października. Kontynuacja analiz ust. 1 art. 48
7. Dzień czwarty. Przesłanki stosowania ust. 2 art. 48. Dyktatura
8. Dzień piąty, 14 października. Przesłanki ust. 2 art. 48. Ciąg dalszy
9. Dzień piąty. Granice sędziowskiego prawa do kontroli
10. Dzień szósty, 17 października. Podsumowanie założeń procesowych, mowy końcowe

IV. Wyrok
1. Zagadnienia wprowadzające
2. Rozstrzygnięcie. Kwestie procesowe
3. Zgodność rozporządzenia z ust. 1 i 2 art. 48 konstytucji. „Judicial activism” Trybunału
4. Komentarze teorii i praktyki
Epilog

Bibliografia

Wykaz najważniejszych skrótów

Indeks osób 

Summary: Situationist Theory in Action. Prussia and the Reich before the German Supreme Court 

The Weimar Republic was one the most turbulent periods in German history. The collapse of the Republic was completed in July 1932 when Chancellor von Papen dismissed the Prussian government and placed Prussia under the military control of the Reich. This acting was a coup d’etat – a violation of the constitution. The case was supposed to be adjudicated by the Reich Court of Justice in Leipzig. In this trial, the government side (Schmitt, Jacobi, Bilfinger) argued that the liberal government in Prussia cannot respond effectively to the challenges posed by radical groups like communists or Nazis. Only a presidential regime could ensure domestic security and order. The liberal opponents of the Reich (Giese, Anschütz, Peters, Nawiasky, Heller) supported the political viability of liberal constitutionalism, parliamentary government and the rule of law. The author places the Leipzig trial in its historical context, and explores the institutions, law and political thought of the Weimar Republic. The story of this 1932 constitutional dispute between the Reich and Prussia might serve as a point of reference for the challenges facing constitutional democracies today, being part of the twentieth century, and yet it is remarkably relevant and a fundamental element of our present-day discussion of the rule of law and the limits set on power.