La Révolution française a mis fin non seulement à une forme de vie politique et sociale, mais aussi à une littérature. Le début du XIXe siècle signe la fin des belles-lettres classiques et l’avènement de la littérature que la critique moderne, en écho au vers célèbre de Victor Hugo, a longtemps crue en guerre contre la rhétorique. Cet ouvrage se propose de réexaminer la place de l’art oratoire dans la théorie et la pratique littéraires de Charles Nodier, théoricien de l’éloquence romantique, et des écrivains de son salon littéraire de la Bibliothèque de l’Arsenal. L’analyse des œuvres de Nodier, Hugo, Musset et Vigny permet de saisir le passage de la rhétorique classique à l’éloquence romantique qui ouvre la voie à la modernité littéraire.

« C’est un ouvrage remarquable, très bien écrit [...] qui comble les lacunes de l’histoire de la rhétorique à l’époque du romantisme », Magdalena Wandzioch

INTRODUCTION

LA RHÉTORIQUE ENTRE LES BELLES-LETTRES ET LA TERREUR

L’histoire de la rhétorique à travers son enseignement
L’Ancien Régime et l’aube de changements
La remise en cause de la rhétorique pendant la Révolution
L’Empire et le retour de l’éloquence
La rhétorique restaurée
La formation rhétorique des écrivains romantiques

DE LA RHÉTORIQUE À L’ÉLOQUENCE

Éloquence romantique : genèse nodiérienne
Vers le romantisme : les Lumières
La révolution de la parole
L’éloquence en liberté

Le sacre de l’orateur, le sacre de l’écrivain
Le panthéon républicain
Le poète mourant : le retrait de l’éloquence ?
L’énergie et l’éloquence
L’ironie et le désenchantement

Les lieux de l’éloquence romantique
L’éloquence omniprésente
La littérature comme lieu de combat
Une communication intime

L’oralité romantique, une forme nostalgique de l’éloquence
La fiction d’oralité en prose
La subjectivation de la voix lyrique
Les voix du théâtre

LES GENRES D’ÉLOQUENCE DANS LE ROMANTISME

L’épidictique
L’éloge de la parodie, la parodie de l’éloge
Le panthéon des brigands
L’amour comme un lieu commun

Le délibératif
Débattre pour en finir avec les débats
La paralysie de la parole révolutionnaire
Les délibérations sentimentales

Le judiciaire
Hugo, juge de Corneille
L’écriture contre la peine de mort
La rhétorique du principum et la rhétorique de l’insinuatio

CONCLUSION
BIBLIOGRAPHIE
INDEX DES NOMS

Rozprawa poświęcona jest historii retoryki w pierwszym romantyzmie francuskim. Autorka skupia się na dziełach Charlesa Nodiera, jednego z ojców francuskiego romantyzmu, który był zarazem teoretykiem retoryki i mówcą politycznym podczas rewolucji francuskiej. Myśl i dzieła Nodiera inspirowały Victora Hugo, Alfreda de Vigny’ego i Alfreda de Musseta, którzy debiutowali w salonie literackim Nodiera, mieszczącym się w paryskiej Bibliotece Arsenału. Rozprawa analizuje wpływ Nodierowskiej wizji romantycznej elokwencji na młodych romantyków oraz ukazuje, jak na romantyczną praktykę mieszania gatunków literackich wpłynęło retoryczne rozumienie gatunkowości.

Rewolucja francuska położyła kres nie tylko pewnym formom życia politycznego i społecznego, lecz także literatury. Wraz z nastaniem dziewiętnastego wieku kończy się klasycystyczny paradygmat belles-lettres i nastaje epoka nowoczesnej literatury, która była uważana przez krytyków, inspirujących się Victorem Hugo, za głęboko skonfliktowaną z retoryką. Monografia podważa tę utartą opinię o nieobecności retoryki w romantyzmie francuskim, biorąc za przedmiot analiz dzieła Charlesa Nodiera, teoretyka romantycznej elokwencji, oraz pisarzy z kręgu Nodierowskiego salonu literackiego, mieszczącego się w paryskiej Bibliotece Arsenału. Lektura pism Nodiera, Hugo, Musseta i Vigny’ego pozwala zrozumieć, w jaki sposób przejście od klasycystycznej retoryki do romantycznej elokwencji otworzyło drogę do modernité littéraire.

Z recenzji prof. dr hab. Magdaleny Wandzioch:
„Książka napisana jest pięknym, literackim językiem […], jest to pozycja wybitna, wypełniająca lukę w badaniach nad retoryką okresu romantyzmu”.

The French Revolution undermined not only the old forms of political and social life, but also of literature. The advent of the nineteenth century marked the end of classical belles-lettres and the beginning of modern literature, which — according to critics echoing Victor Hugo's verse — supposedly was at war with rhetoric. However, this book sets out to re-examine the place of rhetoric in the literary theory and practice of Charles Nodier, theorist of romantic eloquence, and writers from his literary salon at the Bibliothèque de l'Arsenal. The analysis of Nodier's, Hugo's, Musset's and Vigny's works allows us to understand how the passage from classical rhetoric to romantic eloquence sets the stage for the development of modernité littéraire.

„It is a remarkable work, very well written [...] which improves our knowledge on the history of rhetoric in the Romantic period”, Magdalena Wandzioch