Przedstawione w tej monografii dociekania obejmują swym zasięgiem dźwiękowy wymiar religijnego i kulturowego dziedzictwa stworzonego przez prawosławne wspólnoty monastyczne od tysiąca lat istniejące na Świętej Górze Athos w Grecji. Badania ukazują zakres i sposób wykorzystania zmysłu słuchu i dźwięków jako kreatorów oraz receptorów materialnej i duchowej rzeczywistości, przejawiającej się w liturgicznym śpiewie, sztuce, a także w mistyce, modlitwie i sposobie życia codziennego mnichów. Mowa także o specyfice cerkiewnej architektury, podporządkowanej akustyce głosu. 

Skalę zaangażowania słuchu w tworzenie i interpretację athoskiej rzeczywistości wyznaczają dwa czynniki – wydobywanie się dźwięków z tworów natury, ludzkiego aparatu głosowego i dzieł ludzkich rąk. W wyniku słuchowej integracji świata dźwięków powstaje akustyczny krajobraz Świętej Góry. Jest on wyrazem emotywnej percepcji rzeczywistości, która zyskuje przez to głęboko ludzki wymiar. Wpisuje się on w metafizyczną perspektywę doświadczania Boga w dźwiękowej hierofanii. Wykorzystywanie zmysłu słuchu w tym przeżywaniu athoskiego sacrum opisane jest w kolejnych rozdziałach, uwzględniających 5 aspektów dźwiękowego krajobrazu Świętej Góry: (1) specyfiki słuchowego doświadczania sacrum, (2) właściwości ciszy jako przestrzeni hezychazmu, (3) głosów natury, (4) dźwięków wytwarzanych w przestrzeni kultury, (5) liturgicznego śpiewu.

Wykaz skrótów biblijnych i innych

Wprowadzenie. Ikona w dźwiękach

Rozdział pierwszy. Boże słuchowisko

Akustyka duszy
Muzyka sfer
Zasłuchane zmysły
Athoska ścieżka dźwiękowa
Malchosowe ucho

Rozdział drugi. Mistagogia ciszy

Anioł milczenia
Pustynia athoska
Ciche światło
Milczące miejsca
Liturgia ciszy

Rozdział trzeci. Polifonia natury

Modlitwa żywiołów
Głos ognia
Śpiew powietrza
Milczenie wody
Krzyk ziemi


Rozdział czwarty. Nasłuchiwanie rzeczy

Materia dźwięków
Bicie drewnianego serca
Kamienne echa
Muzyka spiżowych głosów
Hałaśliwe żelastwo


Rozdział piąty. Śpiewając z aniołami

Wniebogłosy
Dźwięk ucieleśniony
Niebieska hymnodia
Muzyka pamięci
Słuchając prawosławia


Podsumowanie. Świadectwo słuchu

Słownik osób, nazw i pojęć

Bibliografia

Spis ilustracji i ich źródeł

Summary. Athos. The Sounds of the Holy Mount

Аннотация. Афон. Слух Святой горы

Indeks osób

The inquiries presented in this monograph cover the audible dimension of the religious and cultural heritage created by the Orthodox monastic communities that have existed for a thousand years on the Holy Mount Athos in Greece. The research shows the scope and method of using the sense of hearing and sounds as creators and receptors of material and spiritual reality, manifested in liturgical singing, art, as well as in mysticism, prayer and the everyday way of life of monks. It is also about the specificity of the church architecture, subordinated to the acoustics of the voice. 

The scale of the involvement of hearing in the creation and interpretation of Athos reality is determined by two factors – the extraction of sounds from the creations of nature, the human vocal apparatus and the works of human hands. As a result of the auditory integration of the world of sounds, the acoustic landscape of the Holy Mountain is created. It is an expression of the emotive perception of reality, which thus acquires a deeply human dimension. It fits in with the metaphysical perspective of experiencing God in sonic hierophany. The use of the sense of hearing in this experiencing the Athos sacrum is described in the following chapters, taking into account 5 aspects of the sound landscape of the Holy Mountain: (1) the specificity of the auditory experience of the sacred, (2) the characteristics of silence as a space of hesychasm, (3) voices of nature, (4) sounds produced in the space of culture, (5) liturgical singing.