W monografii podjęto rozważania nad najmłodszym dzieciństwem – od urodzenia do trzeciego roku życia. Zostały one skoncentrowane wokół indywidualnych potrzeb, preferencji i możliwości dzieci, źródeł wsparcia i zagrożeń rozwoju najmłodszych. Inspiracją dla autorek stała się teza, że „współczesny świat stwarza dzieciom nowe, nieznane do tej pory możliwości i szanse rozwoju i edukacji, ale także zagrożenia dotyczące ich sytuacji życiowej”. Celem opracowania jest wskazanie szans, jakie wynikają z potencjału rozwojowego małego dziecka, jego wrażliwości na bodźce, cech temperamentu, możliwości odpowiadania stymulację płynącą z otoczenia. Zwrócono uwagę na szanse, jakie wynikają z bliskich relacji dziecka z rodzicami, którzy potrafią rozpoznać jego potrzeby i adekwatnie na nie odpowiedzieć, którzy „upośredniają” rzeczywistość, towarzyszą i pomagają jednostce zrozumieć świat. Źródłem szans rozwojowych i wsparcia dla najmłodszych jest (powinno być) także szersze środowisko społeczne w sytuacji powrotu młodych rodziców do pracy po urlopie rodzicielskim, powierzających dziecko osobom pracującym w instytucji opieki. Zwrócono uwagę, że relacje z dorosłymi spoza rodziny (opiekunami w żłobku) i rówieśnikami, a także starszymi oraz młodszymi dziećmi, mogą sprzyjać zachodzeniu korzystnych zmian rozwojowych. Dziecko, dzięki różnorodnym i bogatym kontaktom społecznym z innymi ludźmi rozwija swoje kompetencje emocjonalne, społeczne, poznawcze, uczy się różne role w różnych układach relacji międzyludzkich.

W książce wskazano też obszary ryzyka wynikające z braku wiedzy opiekunów na temat biologicznych i środowiskowych determinant indywidualnego rozwoju. Podkreślono znaczenie wczesnej i rzetelnie przeprowadzonej diagnozy oraz roli wsparcia dla dziecka, jego rodziny i opiekunów. Kolejne wątki dotyczą praktycznych rozwiązań i odnoszą się do wybranych obszarów aktywności dziecka. Sugestie praktyczne dotycząc stymulowania aktywności zabawowej, ruchowej, językowej, artystycznej małego dziecka. Walorem opracowania jest autorska propozycja alternatywnego programu wspierania rozwoju małego dziecka w żłobku lub klubie dziecięcym, z załączonym narzędziem do analizy postępów rozwojowych dziecka. Pracę zamyka rozdział poświęcony dzieciom z opóźnieniami i zaburzeniami rozwoju. Zwrócono w nim uwagę na zagadnienia wczesnej interwencji i wsparcia rodziny dziecka w szerszym środowisku społeczno-kulturowym.

Publikacja może zainteresować rodziców małych dzieci, nauczycieli, opiekunów pracujących w żłobkach, klubach dziecięcych, studentów kierunków pedagogicznych.

This book deals with childcare and child education. The authors seek to present the latest theoretical perspectives and current findings related to young children, and also suggest prac- tical solutions. Drawing on selected theoretical concepts, the authors focus attention on the need to adapt care and education activities to the individual child’s needs, preferences and possibilities. They also indicate sources of support and threats to young children’s develop- ment coming from their environment, and also resulting from their developmental potential. The authors propose ways of stimulating and supporting young children in terms of games, movement, linguistics and art. This book may be of interest to specialists in child education, parents, child minders and students on education degree courses.

Wprowadzenie (Hanna Krauze-Sikorska, Kinga Kuszak, Grażyna Rura, Katarzyna Sadowska)

CZĘŚĆ I. STYMULATORY I INHIBITORY ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA

ROZDZIAŁ 1
Determinanty fizycznego i psychospołecznego rozwoju małego dziecka (Hanna Krauze-Sikorska)

ROZDZIAŁ 2
Obszary opieki nad małym dzieckiem. Praktyczna realizacja założeń ustawy o opiece nad dziećmi do lat trzech (Grażyna Rura)

ROZDZIAŁ 3
Małe dziecko w środowisku dorosłych. O budowaniu pozytywnej więzi z opiekunem (Kinga Kuszak)

ROZDZIAŁ 4
Do czego małemu dziecku potrzebni są rówieśnicy? O rolach, jakie odgrywa dziecko w relacjach z rówieśnikami (Kinga Kuszak)

ROZDZIAŁ 5
Poznawanie siebie przez małe dziecko (Katarzyna Sadowska)

ROZDZIAŁ 6
Determinanty indywidualne i środowiskowe jako źródła układu ryzyka opóźnień i zaburzeń w rozwoju małego dziecka (Hanna Krauze-Sikorska)

CZĘŚĆ II. MAŁE DZIECKO JAKO ISTOTA AKTYWNA – IMPLIKACJE PRAKTYCZNE

ROZDZIAŁ 1
Zabawa jako podstawowa forma aktywności dziecka (Grażyna Rura)

ROZDZIAŁ 2
Aktywność fizyczna i rozwój motoryki małego dziecka (Grażyna Rura)

ROZDZIAŁ 3
Aktywność językowa małego dziecka – od zanurzenia w języku do komunikacji (Kinga Kuszak)

ROZDZIAŁ 4
Aktywność twórcza małego dziecka (Katarzyna Sadowska)

ROZDZIAŁ 5
Zabawa i poznawanie świata – alternatywny program wspierania rozwoju małego dziecka w żłobku lub klubie dziecięcym (Grażyna Rura, Agnieszka Ziembora)

ROZDZIAŁ 6
Dziecko z opóźnieniami i zaburzeniami w rozwoju na drodze ku samodzielności – zadania wczesnej interwencji (Hanna Krauze-Sikorska)

Refleksje końcowe (Hanna Krauze-Sikorska, Kinga Kuszak, Grażyna Rura, Katarzyna Sadowska)
Słownik najważniejszych pojęć
O autorkach
Children under the age of three in the care and education system. Sources of support and threats (Summary)