Wśród kompetencji kluczowych niezbędnych ludziom w XXI wieku wymienia się współpracę zwracając uwagę na znaczenie tej kompetencji w całożyciowym procesie uczenia się i rozwoju. Te kompetencje mogą się rozwijać w sytuacji, gdy jednostki funkcjonują w warunkach sprzyjających podejmowaniu wspólnych działań z innymi ludźmi. Dyspozycje do współdziałania przejawiają już dzieci młodsze (na co wskazują np. badania realizowane przez zespół M. Tomasello), zaś dzieci w wieku przedszkolnym są gotowe do podejmowania różnego typu aktywności wspólne z rówieśnikami, osobami starszymi i młodszymi (o czym dowodzą przywołane przez autorki wyniki badań). W monografii poruszono właśnie zagadnienie współpracy dzieci przedszkolnych w zmieniających się kontekstach i perspektywach. Autorki podjęły w niej próbę spojrzenia na to, jak zmieniało się (i nadal zmienia) postrzeganie kompetencji dzieci przedszkolnych do podejmowania i realizacji działań wspólnych z innymi ludźmi. Zwracają uwagę na zmianę na kontinuum: od kategoryzowania dziecka w okresie średniego dzieciństwa jako niezdolnego do współdziałania po propozycje współpracy z innymi dziećmi, nauczycielkami i nauczycielami aż do włączania go w działania wspólne z osobami dorosłymi w przestrzeni środowiska lokalnego. Przywołują mniej i bardziej znane badania i ich rezultaty dotyczące zagadnienia współpracy między dziećmi przedszkolnymi. Podejmują próbę uchwycenia zmian w postrzeganiu roli i zadań przedszkola i relacji nauczycielek i nauczycieli z rodzicami dzieci oraz szerszym środowiskiem lokalnym. Te zmiany zmierzały od kierowniczej, dyrektywnej roli nauczycieli i nauczycielek do co raz szerzej ujmowanego współdziałania jako kluczowego elementu „kultury instytucji edukacyjnej”, obejmującego wspólne określanie celów, zasad, warunków współpracy, sposobów realizacji działań, itp. Przykładem rozwiązania wywiedzionego z nowoczesnych koncepcji psychologicznych, socjologicznych i pedagogicznych na kompetencje współdziałania dzieci przedszkolnych jest projekt „Przedszkolaki na Uniwersytecie” realizowany na Wydziale Studiów Edukacyjnych od 2014 roku, opisany przez autorki w jednym z rozdziałów monografii. Prezentując założenia projektu autorki zwracają uwagę na tworzenie przestrzeni wspólnej, przestrzeni współpracy przez różne podmioty: przedstawicieli uczelni wyższej: nauczycielki i nauczycieli akademickich i studentki oraz studentów, dyrektorki i nauczycielki przedszkoli, dzieci przedszkolne i ich rodziców. Odwołują się do wybranych wypowiedzi i komentarzy uczestników i uczestniczek projektu. W dalszej części przywołują dziecięcą perspektywę ujmowania pojęcia współpracy z drugim człowiekiem na podstawie wypowiedzi dzieci przedszkolnych. W zakończeniu opracowania prezentują wybrane zabawy sprzyjające rozwijaniu współpracy między dziećmi przedszkolnymi.

Wprowadzenie – jak rozumiemy pojęcie współpracy

1. Współpraca między dziećmi. Zmieniająca się perspektywa w pedagogice
przedszkolnej
1.1. Dziecko niewspółpracujące
1.2. Dziecko współpracujące z rówieśnikami
1.3. Dziecko współpracujące z rówieśnikiem w świetle badań Stefana Baleya
i współpracowników
1.4. Dziecko zdolne do współżycia i kolektywizmu
1.5. Uczenie się przez współpracę, tutoring rówieśniczy, współpraca rówieśnicza
1.6. Dziecko przedszkolne we współpracy z rówieśnikiem – wybór badań
1.7. Podsumowanie

2. Małe dziecko współpracujące z dorosłym
2.1. Epizody wspólnego zaangażowania jako wczesna forma współpracy dziecka
i dorosłego
2.2. Dorosły budujący rusztowanie podczas współpracy z dzieckiem
2.3. Małe dziecko we współpracy z dorosłym w świetle badań Michaela Tomasello
2.4. Nauczycielka organizująca współpracę dzieci przedszkolnych – od dyrektywnego
kierowania do tworzenia kultury uczenia się
2.5. Dziecko w wieku przedszkolnym współpracujące z nauczycielką
2.6. Podsumowanie

3. Dziecko przedszkolne jako świadek i uczestnik współpracy w najbliższym
środowisku. Od nadrzędnej roli nauczyciela do współpracującego środowiska
3.1. Współpraca przedszkola z rodzicami dzieci – od dominującego nauczyciela
do wspólnych celów
3.2. Współpraca przedszkola ze środowiskiem lokalnym – od niwelowania
braków do lokalnej wspólnoty
3.3. Podsumowanie

4. Uniwersytet tworzący przestrzeń do współpracy z udziałem dzieci
przedszkolnych
4.1. Społeczne konteksty rozwoju dziecka przedszkolnego
4.2. Uniwersytet w egzosystemie dziecka przedszkolnego
4.3. Współpraca między różnymi podmiotami – modelowanie postawy współpracy
dziecka przedszkolnego
4.4. Współpraca przedszkola z uczelnią wyższą w ramach projektu „Przedszkolaki
na Uniwersytecie”
4.5. Podsumowanie

5. Pojęcie współpracy w wypowiedziach dzieci przedszkolnych
5.1. Sytuacyjny charakter współpracy w perspektywie dzieci
5.2. Wspólność doświadczeń w wypowiedziach dzieci
5.3. Podsumowanie
6. Współpraca dzieci przedszkolnych – inspiracje dla praktyki
6.1. Zabawy i gry rozwijające umiejętność współdziałania i współpracy

Bibliografia

Summary (Cooperation of preschool children. Changing contexts and perspectives)