Autorzy, stosując metodę prawnoporównawczą analizują konstytucyjne uwarunkowania stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym. Praca jest przykładem relatywnie nowego ujęcia tematu. W dotychczasowymi prawoznawstwie tematyka stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym stosunkowo rzadko podejmowana była bowiem z cywilistycznego punktu widzenia. Najczęściej była ona przedmiotem badań specjalistów prawa gospodarczego publicznego. Niemniej autorzy zadbali o to, by monografia była również wyrazem wewnętrznej integracji nauk prawnych. Dlatego też w projekcie badawczym obok cywilistów uczestniczy również specjalistka z dziedziny prawa publicznego. W ramach podjętych badań autorzy musieli zmierzyć się z tak doniosłymi problemami we współczesnym prawoznawstwie, jak: istota podziału systemu prawnego na prawo prywatne i publiczne; problematyka konstytucjonalizacji prawa prywatnego, a w ramach tego zagadnienie horyzontalnego efektu praw podstawowych; kwestia wewnętrznej integralności systemu prawnego, w tym zagadnienie kryteriów wyodrębniania gałęzi prawa oraz autonomii tych gałęzi, jak również rozumienia zasady jedności prawa cywilnego; problematyka metod stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym. Jedną z konkluzji jest postulat wyodrębnienia subgałęzi prawa cywilnego, to jest prawa cywilnego sektora publicznego. Autorom towarzyszy przekonanie, że analiza stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym może przyczynić się do wzbogacenia metodologii cywilistycznej. W tym specyficznym środowisku, jakim jest sektor publiczny, ze zdwojoną mocą można dostrzec charakterystyczne cechy prawa cywilnego, a więc zarówno cywilnoprawej metody regulacji, jak i poszczególnych instytucji kwalifikowanych jako cywilnoprawne.

O autorach

Wykaz ważniejszych skrótów

WPROWADZENIE
Rafał Szczepaniak, Marcin Krzymuski

CZĘŚĆ I
GŁÓWNE METODOLOGICZNE I TEORETYCZNE PROBLEMY STOSOWANIA PRAWA PRYWATNEGO W SEKTORZE PUBLICZNYM
Rafał Szczepaniak

Rozdział 1. Lingwistyczne uwarunkowania badań nad stosowaniem prawa prywatnego w sektorze publicznym
I. Wprowadzenie
II. Klasyfikacja języków w obrębie omawianej dziedziny
III. Problemy natury komparatystycznej
IV. Brak precyzji pojęciowej w badaniach nad stosowaniem prawa prywatnego (cywilnego) w sektorze publicznym
1. Problem z pojęciami, w których występuje przymiotnik „publiczny”
2. Problem wewnętrznej stratyfikacji odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych
3. Określenie „publicznoprawny”
V. Próba uporządkowania pojęć
1. Założenia wstępne
2. „Sektor publiczny”, „podmiot publiczny”, „administracja publiczna”
3. Metoda brzytwy Ockhama
1) „Podmiot prawa publicznego” („osoba prawna prawa publicznego”)
2) Pojęcie fiskusa (w polskim języku prawa cywilnego: Skarbu Państwa) jako państwa działającego w obszarze prawa prywatnego
3) Podział na prawo publiczne i prywatne
4) Niedychotomiczny charakter podziału na prawo publiczne i prywatne
5) Zerwanie z podziałem na actes d’autorité (governmental acts, imperium) i actes de gestion (corporate acts, dominium)
VI. Ingerencja w reguły znaczeniowe języka aktów prawnych i języka prawniczego a ryzyko manipulacji
VII. Podsumowanie

Rozdział 2. Podział na prawo publiczne i prawo prywatne w kontekście aksjologii konstytucyjnej
I. Wprowadzenie
II. Ideologiczny i konstytucyjny wymiar podziału
III. Inne przyczyny kultywowania tego podziału
IV. Autonomia poszczególnych gałęzi prawa
V. Czynniki osłabiające podział na prawo publiczne i prywatne
1. Podważanie metodologicznej poprawności tego podziału
2. Krytyka ujęcia ideologicznego (politologicznego)
VI. Prawo UE
VII. Polska wersja podziału na prawo publiczne i prywatne
1. Uwagi wprowadzające
2. Zasada jedności prawa cywilnego w warunkach polskich
3. Trudne wychodzenie z poprzedniego systemu prawnego
VIII. Kryteria rozgraniczenia prawa prywatnego i publicznego lub kryteria uzasadniające odstępstwa od prawa powszechnego (prawa cywilnego)
1. Uwagi wprowadzające
2. Kryterium podmiotowe a kryterium interesu
3. Kryterium podmiotowe a kryterium podporządkowania
4. Posługiwanie się przez podmioty publiczne jednostkami prywatnymi dla wykonywania zadań publicznych
IX. Wnioski

Rozdział 3. Prawo prywatne a konstytucja
I. Istota konstytucjonalizacji prawa prywatnego
II. Ewolucja procesu konstytucjonalizacji na przykładzie Niemiec i Polski
1. Niemcy
2. Polska
III. Środki oddziaływania konstytucji na prawo prywatne
1. Wprowadzenie
2. Interpretacja prawa
3. Wnioskowania inferencyjne
4. Klauzule generalne 1
IV. Miejsce zasad prawa cywilnego w hierarchicznym systemie prawnym
V. Konkurencja zasad konstytucyjnych

CZĘŚĆ II
PROBLEMATYKA CYWILNOPRAWNYCH FORM DZIAŁANIA ADMINISTRACJI Z PUNKTU WIDZENIA PRZEDSTAWICIELA NAUKI PRAWA PUBLICZNEGO
Katarzyna Kokocińska

Rozdział 1. Sens i znaczenie rozgraniczenia prawa publicznego i prawa prywatnego w świetle nauk publicznoprawnych
I. Relacje pomiędzy prawem publicznym a prawem prywatnym
II. Separowanie reżimów na poziomie instytucji prawa

Rozdział 2. O przenikaniu i wzajemnym oddziaływaniu prawa
I. Pomocnicze stosowanie przepisów prawnoprywatnych
II. Problemy pogranicza prawa

Rozdział 3. Prawo prywatne w działaniach administracji
I. Koncepcja dwustopniowego kształtowania stosunków prawnych jako konsekwencja stosowania różnych pod względem charakteru prawnego form działania
II. Administracyjne prawo prywatne (Verwaltungsprivatrecht)

Rozdział 4. Problematyka form typu konsensualnego w działalności administracji publicznej
I. Determinanty zmian w obrębie katalogu prawnych form działania administracji publicznej
II. Organizatorska swoboda w świadczeniu usług publicznych
III. Dwustronne formy działania we współczesnej administracji publicznej 78
IV. Dwustronne formy działania w systematyce prawnych form działania administracji publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem umowy
V. Umowa cywilnoprawna zawierana przez administrację
VI. Umowa administracyjna
VII. Nietypowe czynności konsensualne a typologie dwustronnych form działania (kontrakt w stosunkach pomiędzy podmiotami władzy wykonawczej)

CZĘŚĆ III
WYBRANE PRZYKŁADY STOSOWANIA INSTYTUCJI CYWILNOPRAWNYCH W SEKTORZE PUBLICZNYM Rafał Szczepaniak
Marcin Krzymuski

Rozdział 1. Swoboda umów w sektorze publicznym ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń polskich i niemieckich
I. Wprowadzenie
II. Problemy terminologiczne i klasyfikacyjne
III. Konstytucyjne zasady i wartości a swoboda umów podmiotów publicznych
1. New Public Management
2. Teoria fiskusa
3. Prawa podstawowe jako granice swobody kontraktowania. Kwestia podmiotowości konstytucyjnej podmiotów publicznych
4. Zasada państwa demokratycznego
5. Zasada państwa prawa
1) Wymóg podstawy prawnej – zasada zastrzeżenia ustawowego w prawie niemieckim
a) Umowy publicznoprawne
b) Umowy cywilnoprawne
2) Wymóg podstawy prawnej w prawie polskim
3) Artykuł 3531 polskiego k.c. jako podstawa prawna zawierania umów przez podmioty sektora publicznego
IV. Jeszcze o kontrowersjach wokół rozumienia pojęcia „swoboda umów”
V. Swoboda umów w działalności samorządu terytorialnego
VI. Swoboda umów a specjalna zdolność prawna podmiotów publicznych oraz zakres i natura przysługujących im praw 242
VII. Skutki prawne przekroczenia granic swobody umów w sektorze publicznym
VIII. Wnioski

Rozdział 2. Stosowanie przepisów prawa cywilnego do odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych a zasady konstytucyjne
I. Reżim odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych a klasyczna cywilistyka
II. Wymykanie się reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych z ram klasycznej cywilistyki
III. Stratyfikacja odpowiedzialności władz publicznych w Polsce jako przejaw wymykania się reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych z ram klasycznej cywilistyki
IV. Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej za akty legalne w Polsce
V. Cywilnoprawna odpowiedzialność odszkodowawcza a specyfika państwa na przykładzie prawa 275
VI. Nieprzystawalność art. 429 polskiego k.c. do specyfiki sektora publicznego
VII. Wnioski odnoszące się do prawa polskiego
VIII. Stosowanie przepisów prawa cywilnego do odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej (uwagi na tle prawa niemieckiego)
1. System odpowiedzialności władzy publicznej w prawie niemieckim
2. Zasada federalizmu a kompetencje ustawodawcze – epizod ustawodawczy w latach 80. XX wieku
3. Stratyfikacja instrumentów prawnych odpowiedzialności państwa
4. Charakter odpowiedzialności państwa
5. Amtshaftung
6. Odpowiedzialność państwa jako uczestnika obrotu cywilnoprawnego
7. Odpowiedzialność państwa za bezprawie legislacyjne
8. Kwestia odpowiedzialności kontraktowej
9. Odpowiedzialność państwa za działania legalne
10. Wnioski odnoszące się do prawa niemieckiego
IX. Refleksje na temat badań prawnoporównawczych w obrębie odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych oraz na temat procesu konwergencji reżimów odszkodowawczych władz publicznych w Europie
X. Konwergencja jako efekt członkostwa w UE
XI. Generalne wnioski płynące z prezentacji polskiego i niemieckiego reżimu odpowiedzialności deliktowej władz publicznych

Rozdział 3. Cywilistyczne prawa podmiotowe w sektorze publicznym – zagadnienia wybrane
I. Wprowadzenie: dorobek cywilistyki w zakresie kształtowania pojęcia prawa podmiotowego
II. Prawo polskie
1. Uwagi wprowadzające
2. Cechy mienia przynależnego do podmiotów publicznych
3. Charakter mienia publicznego w świetle Konstytucji
4. Drogi wewnętrzne i drogi publiczne
5. Konstytucyjne konflikty związane z mieniem publicznym
6. Zakres uprawnień wynikających z majątkowych praw podmiotowych przynależnych podmiotom publicznym a zakres ich zdolności prawnej 326
7. Przypadek otwartych funduszy emerytalnych
8. Kwestia konstytucyjnych praw podstawowych podmiotów publicznych
III. Prawo niemieckie
1. Wstęp
2. Pojęcie mienia i mienia publicznego
3. Pojęcie rzeczy publicznych (öffentliche Sache)
4. Publiczne prawo rzeczowe na rzeczach ruchomych?
5. Własność publiczna
6. Cywilistyczna własność podmiotów publicznych i jej ograniczenia
IV. Wnioski płynące z prezentacji prawa polskiego i niemieckiego

Rozdział 4. Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia w sektorze publicznym.
Wybrane zagadnienia
I. Wstęp
II. Prawo polskie
1. Kwalifikacja prawna stosunku podstawowego a bezpodstawne wzbogacenie
2. Autonomia prawa podatkowego a bezpodstawne wzbogacenie
1) Uwagi ogólne
2) Prezentacja stanowiska najwyższych sądów w Polsce
3. Bezpodstawne wzbogacenie w prawie ubezpieczeń społecznych
4. Zakończenie
III. Niemieckie prawo
1. Uwagi wstępne
2. Roszczenia restytucyjne na podstawie przepisów szczególnych
1) Wprowadzenie
2) Roszczenia restytucyjne w niemieckim prawie podatkowym (§ 37 ust. 2 AO)
3) Roszczenie restytucyjne w przypadku cofnięcia decyzji administracyjnej (§ 49a ust. 1 VwVfG)
4) Roszczenie z tytułu nienależnie wypłaconych świadczeń społecznych (§ 50 ust. 1 i 2 SGB X)
3. Ogólne publicznoprawne roszczenie restytucyjne
1) Informacje ogólne
2) Przesłanki ogólnego roszczenia restytucyjnego
a) Informacje ogólne
b) Przysporzenie majątkowe (Vermögensverschiebung)
c) Stosunek publicznoprawny pomiędzy stronami (öffentlich-rechtliche Rechtsbeziehung)
d) Brak podstawy prawnej dokonanych przysporzeń majątkowych
e) Zakres roszczenia
f) Wydanie wzbogacenia
g) Wyzbycie się wzbogacenia
h) Kompensacja wzajemnych roszczeń restytucyjnych
IV. Wnioski generalne odnoszące się do prawa polskiego i niemieckiego

Rozdział 5. Stosowanie w sektorze publicznym przepisów kodeksu cywilnego odnoszących się do oświadczeń woli
I. Prawo polskie
1. Wprowadzenie
2. Pojęcie oświadczeń woli i czynności prawnej w prawie administracyjnym
3. Argumenty przeciwko stosowaniu kodeksu cywilnego do oświadczeń woli w sektorze publicznym
4. Argumenty za stosowaniem kodeksu cywilnego do oświadczeń woli w sektorze publicznym
1) Kryterium podobieństwa
2) Przyczyny pragmatyczne
3) Prawo cywilne jako prawo techniczne
5. Zagadnienia szczegółowe
1) Pełnomocnictwo administracyjne
2) Kwestia cofnięcia (odwołania) oświadczeń woli składanych przez strony w postępowaniu administracyjnym
3) Wykładnia oświadczeń woli stron w postępowaniu administracyjnym
4) Doręczenia
5) Wady oświadczeń woli składanych przez strony w postępowaniu administracyjnym
II. Niemieckie prawo
1. Pojęcie oświadczenia woli i czynności prawnych w niemieckim prawie publicznym
2. Argumenty przemawiające za stosowaniem przepisów cywilnoprawnych do publicznoprawnych oświadczeń woli
1) Uwagi ogólne
2) Zagadnienia szczegółowe
a) Wykładnia oświadczeń woli w prawie cywilnym
b) Stosowanie przepisów §§ 133, 157 BGB do wykładni oświadczeń administracyjnoprawnych
c) Uchylenie się od skutków oświadczenia woli (Anfechtung)
d) Potrącenie w prawie administracyjnym
e) Zawarcie umowy publicznoprawnej
f) § 59 VwVfG w kontekście § 134 BGB, czyli kwestia nieważności umowy prawa publicznego
g) Przedstawicielstwo
h) Dojście oświadczeń woli
III. Wnioski dotyczące prawa polskiego i niemieckiego

Rozdział 6. Potrącenie w sektorze publicznym
I. Uwagi ogólne
II. Polska
1. Wstęp
2. Analiza wybranych przypadków potrącenia w sektorze publicznym
1) Potrącenie zobowiązań podatkowych
2) Potrącenie środków publicznych stanowiących niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym
3) Potrącenie z ustawy o pomocy społecznej
4) Potrącenie na podstawie ustawy z 9.05.2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
5) Potrącenie na podstawie ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym
3. Różnice między potrąceniem z kodeksu cywilnego a potrąceniem w sektorze publicznym
4. Możliwość stosowania przepisów polskiego Kodeksu cywilnego o potrąceniu w sektorze publicznym. Wnioski
III. Niemcy
1. Uwagi wstępne
2. Potrącenie publicznoprawne sensu stricto
1) Uwagi wstępne
2) Potrącenie w prawie podatkowym (§ 226 AO)
3) Potrącenie w sprawach socjalnych (§ 51 SGB I)
4) Inne przepisy
3. Potrącenie na zasadach ogólnych
1) Uwagi ogólne
2) Podstawa prawna potrącenia
3) Dopuszczalność potrącenia
4) Wierzytelności wzajemne i jednorodzajowe
5) Wymagalność i wykonalność wierzytelności
6) Oświadczenie o potrąceniu
7) Skutki potrącenia
IV. Wnioski o charakterze ogólnym odnoszące się do prawa polskiego i niemieckiego

Rozdział 7. Naliczanie odsetek za opóźnienie w sektorze publicznym. Wybrane zagadnienia
I. Prawo polskie
1. Wprowadzenie
2. Naliczanie odsetek w przypadku opóźnienia w zapłacie zasądzonych kosztów procesu
1) Uwagi wstępne
2) Argumenty przemawiające za i przeciwko naliczaniu odsetek od niezapłaconych w terminie kosztów procesu
3. Naliczanie odsetek za opóźnienie jako naczelna zasada całego systemu prawnego
4. Odsetki w prawie podatkowym i prawie finansów publicznych
5. Wnioski
II. Prawo niemieckie
1. Zasady dotyczące oprocentowania zobowiązań pieniężnych wynikających z tytułów publicznoprawnych
1) Uwagi wprowadzające
2) Podstawy prawne żądania odsetek od zobowiązań publicznoprawnych
a) § 49a ust. 3 zd. 1 VwVfG
b) Inne przepisy
2. Stosowanie przepisów cywilnoprawnych
1) Uwagi wprowadzające
2) Odsetki za zwłokę (§ 286 BGB w zw. z § 288 BGB)
3) Odsetki procesowe (§ 291 BGB)
4) § 818 ust. 1 BGB
5) § 849 BGB
6) § 839 BGB w zw. z art. 34 GG
3. Przedawnienie roszczeń o zapłatę odsetek
4. Droga sądowa
III. Wnioski generalne wynikające z analizy prawa niemieckiego i polskiego

Rozdział 8. Kwestia stosowania skargi pauliańskiej w odniesieniu do zobowiązań podatkowych
I. Wprowadzenie
II. Prawo polskie
1. Ewolucja poglądów
2. Kwestia autonomii prawa podatkowego oraz podziału systemu prawa na prawo publiczne i prawo prywatne
3. Nawiązanie do rozwiązań francuskich
4. Problem zakazu stosowania w drodze analogii przepisów prawa cywilnego na niekorzyść obywateli
5. Kwestia metody stosowania przepisów prawa cywilnego: wprost albo w drodze analogii
6. Inne argumenty przeciwko stosowaniu actio Pauliana do zobowiązań podatkowych i polemika z nimi
III. Skarga pauliańska w niemieckim prawie podatkowym
1. Źródła prawa
2. Podstawy prawne stosowania AnfG w egzekucji zobowiązań podatkowych
3. Sytuacja przed wprowadzeniem § 191 ust. 1 zd. 2 AO
4. Wątpliwości konstytucyjnoprawne
1) Uwagi wprowadzające
2) Naruszenie art. 101 ust. 1 zd. 2 GG
3) Naruszenie zasady równości
4) Naruszenie art. 20 ust. 3 GG
5. Nowelizacja § 191 ust. 1 AO i jej skutki
6. Zasady wydawania decyzji nakazującej osobie trzeciej znoszenie egzekucji (Duldungsbescheid). Przesłanki wydania decyzji administracyjnej
7. Skutki bezpośrednie
8. Skutki systemowe
9. Warunki zgłoszenia zarzutu (§ 9 AnfG)
10. Dopuszczalność wniesienia przez organy skarbowe powództwa na podstawie §§ 11 i 13 AnfG
IV. Wnioski. Uwagi końcowe dotyczące prawa polskiego i niemieckiego

Rozdział 9. Metodologia stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym (podsumowanie Części III)
I. Wprowadzenie. Nawiązanie do rozwiązań francuskich
II. Niemiecka metodologia stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym (z nawiązaniem do nauki polskiej)
1. Analogia i rozumowania przez pryzmat naczelnych zasad prawa
2. Koncepcja Verwaltungsprivatrecht oraz teoria dwóch stopni
III. Metodologia stosowania prawa prywatnego w sektorze publicznym na tle koncepcji źródeł prawa
IV. Kwestia cywilnoprawnego rodowodu naczelnych zasad systemu prawnego
V. Stosowanie wprost przepisów prawa cywilnego w sektorze publicznym
1. Wstęp
2. Stosunek cywilnoprawny
1) Uwagi ogólne
2) Stosunek cywilnoprawny w polskiej nauce prawa
3) Stosunek cywilnoprawny w niemieckiej nauce prawa
VI. Zakończenie

CZĘŚĆ IV
OBECNY STAN CYWILISTYCZNEJ METODOLOGII Z PERSPEKTYWY ANALIZ STOSOWANIA PRAWA PRYWATNEGO W SEKTORZE PUBLICZNYM
Rafał Szczepaniak

Rozdział 1. Efektywność cywilistycznej metodologii a specyfika sektora publicznego

Rozdział 2. Od teorii fiskusa do horyzontalnego efektu praw podstawowych

Rozdział 3. Między technicznym a aksjologicznym wymiarem prawa cywilnego
I. Uwagi wstępne
II. Komponent techniczny i aksjologiczny w instytucjach cywilnoprawnych
III. Prawo cywilne a reguły prakseologii
IV. Prawo cywilne jako prawo pierwotne
V. Zdolność recepcyjna prawa cywilnego
VI. Balansowanie między wartościami
VII. Techniczny charakter instytucji prawa cywilnego a metoda ich stosowania w sektorze publicznym

Rozdział 4. Cywilistyczna aksjologia a konstytucja (wnioski)

Rozdział 5. Sens wyodrębnienia prawa cywilnego sektora publicznego jako jednego z działów prawa cywilnego (prywatnego)

NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Rafał Szczepaniak

Bibliografia

The underlying assumption of this book is that in the special environment that is the public sector, certain features of what we call civil law manifest themselves with particular force through contrast. An analysis of the application of civil law in the public sector is somewhat akin to an intellectual journey to the source of the Amazon. If one seeks a new, fresher view on civil law institutions and the civil law method of regulation, then this possible precisely through observing how they are applied in this particular environment. Observation of the application of the institutions of civil law provenance in the public sector actually prompts one to conduct a detailed analysis, which can be described as a kind of anatomy of civil law. It involves analyzing individual civil law institutions and arrangements, discovering their nature and the fundamental elements they consist of, as well as identifying the axiological and praxeological foundations that contributed to their development. The analysis carried out in the monograph indicates multiple relationships between civil law and constitutional law. The authors hope that this monograph will contribute to clarifying the relationship between these two branches of law. 

In this monograph, the authors raise the question whether, in the light of the provisions of the current Constitution, there are barriers standing in the way of using private law in the public sector. The authors respond in the affirmative to the question formulated in this way. In their opinion, due to the specific nature of the State and other public entities, some of the institutions of civil law lose their raison d'être in the public sector, and the nature of others undergoes change to a lesser or greater extent. This phenomenon can be observed, for example, in the sphere of exercising subjective rights by public entities, in the sphere of their tort liability, in their legal capacity and freedom of contract, as well as in relation to such institutions of law as unjust enrichment. The legislator and the public bodies applying these laws, in particular the courts, should take this phenomenon into account. Otherwise, there may be violations of the standards of the democratic state of law, including the constitutional rights and freedoms of citizens. In conclusion, the authors consider the need for developing a sub-branch of civil law which would find its application in the public sector.