Monografię można potraktować jako próbę odpowiedzi na pytanie: jak się pisze historię nauki? Obrawszy za pole swoich dociekań francuskojęzyczne prace powstałe w tej dziedzinie od XVIII do początków XXI wieku (w ramach takich perspektyw, jak: epistemologia historyczna, hermeneutyka, studia nad nauką i technologią, archeologia wiedzy, historia mentalności, ekologia praktyk, strukturalizm, antropologia historyczna itd.), autor odsłania najważniejsze momenty i punkty węzłowe, w których dyskurs na temat dziejów myśli i osiągnięć naukowych mierzy się z wieloma specyficznymi trudnościami, problemami, aporiami czy wyzwaniami. Analizy przedstawione w książce pokazują, że historycy muszą konfrontować się tu z różnymi wizjami historyczności nauki, które mieli i mają sami naukowcy; że historycy stają w obliczu sporów naukowych, których obraz narzucali później ich „zwycięzcy”; że ta sama metoda zastosowana do opisu nauki dawnej i nauki współczesnej już to dowartościowuje naukowe osiągnięcia, już to je deprecjonuje; że historyk piszący o nauce i jej dziejach nigdy nie znajduje się w pozycji zdystansowanej (neutralnej), ponieważ sam jest częścią fundamentalnego wydarzenia, jakim było powstanie nauki nowożytnej; że nie każdy historyczny opis zjawisk naukowych odpowiada tym, którzy naukę tworzą.

The monograph can be regarded as an attempt to answer the following question: How is the history of science written? By putting French-language works produced from the eighteenth to the beginning of the twenty-first century (within such fields as historical epistemology, hermeneutics, studies of science and technology, archaeology of knowledge, history of mentality, ecology of practices, structuralism, historical anthropology, etc.), the author presents the most significant and nodal points in which the discourse on the history of scientific ideas and achievements faced numerous specific difficulties, problems, aporias or challenges. The analyses presented in the book show: how historians are confronted with the various visions that scientists themselves have had and still have of the historicity of science; that historians are faced with scientific disputes whose image was later imposed by their ‘winners’; that the same method used to describe both early and modern science appreciates scientific achievements and yet denigrates them; that historians writing about science and its history are never in a distant (neutral) position, for they are themselves part of a crucial event, the emergence of modern science; and that not every historical description of scientific phenomena corresponds to that of those who shape science.

WSTĘP

Rozdział 1
HISTORYK NAUKI I JEGO ŹRÓDŁA

A. Historiograficzne obrazoburstwo. Przypadek badań nad rolą Antoine’a Laurenta de Lavoisiera w dziejach chemii
Lavoisier jako „twórca rewolucji chemicznej” i „ojciec nowoczesnej chemii”
Długie trwanie
Rzeczywiste źródła „rewolucji”
Rewolucja – ale jaka?

B. Kartezjusz a Newton
Wyłom Koyrégo
Genealogia zasady bezwładności
Historiograficzne dziedzictwo Koyrégo
Długie trwanie raz jeszcze

Rozdział 2
WIDMA PREZENTYZMU

Podejście hermeneutyczne Hélène Metzger
Paradoksy hermeneutyki
Historia mentalności versus epistemologia historyczna
Krytyka historii mentalności i jej kryptoprezentyzmu
Spór o miejsce Geoffroy Saint-Hilaire’a w dziejach zoologii
Historia nauki à part entière (Jacques Roger)
Historyczne studia nad nauką i technologią (Bruno Latour)
Ekologia praktyk Isabelle Stengers

Rozdział 3
SZTUKA GENETYCZNYCH PROZOPOPEI

Geneza geometrii
Narodziny geometrii jako cud
Historiograficzny antykwaryzm
Nieuchronność geometrii
Geometria jako wytwór ducha greckiego
Pragmatyczne źródła geometrii
Społeczno-polityczne uwarunkowania narodzin geometrii teoretycznej
Radykalna heterogeneza geometrii
Genetyczne prozopopeje

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

INDEKS OSOBOWY

SUMMARY (DISCOURSE OF THE HISTORY OF SCIENCE)