Książka Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca stanowi kolejny rezultat zainteresowań badawczych autora dotyczących uniwersytetu. Autor koncentruje swoją uwagę na dyscyplinach i dyscyplinarności, w bardzo szerokich kontekstach. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza z nich poświęcona jest następującym zagadnieniom: roli dyscyplin w strukturze nauki i uniwersytetu, esencjalistycznemu i konstruktywistycznemu podejściu do dyscyplin, wymiarom terytorialności dyscyplin, identyfikacjom dyscyplinarnym i socjalizacji w dyscyplinę, statusowi naukowca w dyscyplinach i jego źródłom, podziałom i hierarchizacji dyscyplin, interdyscyplinarności, dyscypliny humanistyczne vs. ścisłe i przyrodnicze, książce w naukach humanistycznych i społecznych, konsekwencji digitalizacji książek naukowych, językowi angielskiemu jako językowi globalnej nauki, konfrontacji paradygmatów w nauce współczesnej, przypisom i uprawianiu nauki. W części drugiej książki omówione są dyscyplinarne studia przypadków: świetność i upadek astrologii i alchemii, pseudonauka Łysenkoizmu, status i estetyka matematyki, kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu pedagogiki i kryminologii, ekonomiczny imperializm, męskość i kobiecość w fizyce.

Autorskie analizy i interpretacje autora pozwalają na stwierdzenie, że teza o kryzysie czy upadku znaczenia dyscyplin nie znajduje uzasadnienia; nadal odgrywają one decydującą rolę w organizacji współczesnej nauki, uniwersytetu i wspólnoty akademickiej. Stanowią również niezwykle istotne źródło kreowania tożsamości naukowców.

WPROWADZENIE

Na jednym metrze kwadratowym tworzę własny wszechświat
Myślenie poprzez pisanie. Prowokacje czystej strony i intelektualne mikroeureki. Świadomość własnych ograniczeń. Marzenie o definitywnej książce. Przypisy jako kolorowa mapa możliwości. Idea globalnych i małych klasyków. O czym jest ta książka? Nietrafność tezy o końcu dyscyplin.

Część I
TEORIA I RZECZYWISTOŚĆ DYSCYPLIN NAUKOWYCH

1. Dyscypliny w strukturze nauki
Perspektywa esencjalistyczna i konstruktywistyczna: dyscypliny jako odzwierciedlenie rzeczywistości, czy historycznych podziałów w nauce? Genotyp i fenotyp dyscypliny? Uniwersytet jako przestrzeń życia dyscyplin, dyscypliny jako podstawa organizacji życia akademickiego.

2. Tożsamość dyscypliny i terytorium
Walka o przestrzeń i wyznaczanie granic. Dyscypliny jako egocentryczne silosy. Dyscyplinarna ortodoksja i polityka wykluczania. Rdzeń dyscyplin i „paradoks zagęszczenia”. Dynamika rozwoju: pionierzy, budowniczowie, badacze hybrydalni. Idea przerywania własnego scenariusza epistemologicznego.

3. Naukowiec i dyscyplinarne identyfikacje
Dyscyplina jako źródło tożsamości. Konteksty kognitywne i językowe. Kanon dyscypliny i dzieła mistrzów, prestiżowe abstrakcje i epistemiczne społeczności. Instytucjonalne vs. dyscyplinarne identyfikacje. Socjalizacja w dyscyplinę, pedagogika sygnatury i akademicka kultura dyscypliny.

4. Status naukowca w dyscyplinach
Walka o rozpoznanie, pozycję i wpływy w strukturze dyscypliny. Gwiazdy naukowej stratyfikacji. Fenomen 41 fotela Francuskiej Akademii Nauk i „efekt Mateusza”. Walka o władzę definiowania naukowości i logika kariery w dyscyplinach. Tradycyjne czynniki statusu vs. zasady formalnej ewaluacji.

5. Podziały i hierarchizacje dyscyplin naukowych
Walka o status i kryteria prestiżu dyscyplin (która nauka jest królową?). Dyscypliny twarde, miękkie, czyste i stosowane; konwergentne i dywergentne. Pozaakademickie społeczne terytoria dyscyplin. Ukryty program klasyfikacji dyscyplin.

6. Dyscypliny i interdyscyplinarność
Krytyka dyscyplin jako konserwatywnych bastionów lub efemerycznych konstrukcji. Potencjał badań interdyscyplinarnych i krytyka ich ograniczeń. Korporacyjne interdyscyplinarne grupy badawcze. Najpierw dyscyplina, potem interdyscyplinarność?

7. Dyscypliny humanistyczne i społeczne
Porównawcza dynamika rozwoju i przestrzeni nauk humanistycznych oraz społecznych (vs. nauki ścisłe i przyrodnicze). Powroty do klasyków, odwieczne debaty i „ponowne odkrywanie koła”. Niekumulatywny rozwój oraz brak ostatecznych rozstrzygnięć. Rywalizacja interpretacji jako źródło postępu; strategie lokalizacji interpretacji.

8. Rola książki w rozwoju nauk humanistycznych i społecznych
Idea definitywności druku. Intelekt i emocje społeczne w dziejach książki. Nurty krytyki książki i biblioteki. Monografia naukowa jako „złoty standard” i źródło prestiżu. Pisanie książki jako proces badawczy. Upadek monografii w kontekście zasad ewaluacji? Humanista jako pisarz.

9. Książka digitalna vs. książka papierowa
Digitalizacja i kontrowersje wokół istoty książki. Materialność książki jako źródło jej wartości. Koniec postaci autora w wirtualnym świecie linków? Digitalna książka a przemiany kultury współczesnej. Digitalne nauki humanistyczne: ich potencjał i ograniczenia.

10. Język angielski jako język globalnej nauki
Wielowiekowa dominacja łaciny, znaczenie języka francuskiego i triumwirat językowy w nauce na przełomie XIX i XX wieku. Źródła i przejawy dominacji języka angielskiego w nauce. Język angielski: narzucanie zachodniej epistemologii, czy instrument upowszechnienia dorobku nauk lokalnych?

11. Konfrontacja paradygmatów w nauce współczesnej
Esencjalizm vs. konstruktywizm: wzajemna krytyka i idea niewspółmierności. Metody mieszane i teza komplementarności. Kontrowersje: czy można prowadzić badania w dwóch paradygmatach jednocześnie?Programy komputerowe w badaniach jakościowych: obiektywizacja vs. dekontekstualizacja.

12. Przypisy i uprawianie nauki
Wiarygodność i autorytet autora, idea dialogu między tekstami i intelektualnej mapy nauki. Przypisy jako „żyły czystego złota” i jako „broń pedantów”. Krytyka „labiryntów przypisów” i rywalizacji o przypisy. Znikające linki: kryzys przypisów? Specyfika przypisów w naukach humanistycznych i społecznych.

13. Społeczne konstrukcje geniusza naukowego
Geniusz i radykalny przełom w nauce. Newton, Einstein i Euler. Metafizyka umysłu geniusza. Rola dziedziczenia. Geniusz i szaleństwo. Iloraz inteligencji a geniusz. Podejście społeczno-kulturowe: idea nieuchronności odkrycia naukowego i geniusz jako ostatni budowniczy. Geniusz w kontekście zeitgeist. Geniusze w sztuce i naukach humanistycznych.

Część II
DYSCYPLINARNE KONTEKSTY I KONTROWERSJE:
STUDIA PRZYPADKÓW

1. Astrologia i alchemia w trajektoriach rozwojowych nauki
Astrologizacja filozofii przyrody i okres społecznej oraz akademickiej świetności astrologii. Utrata naukowej reputacji i upadek astrologii. Historyczne znaczenie astrologii. Alchemia laboratorium i alchemia biblioteki.
Poszukiwanie eliksiru i kamienia filozoficznego. Alchemia a chemia i chemiatria. Uprawomocnienie alchemii w ówczesnej nauce.

2. O nadzwyczajnym statusie matematyki w nauce
Argumenty na rzecz tezy o matematyce jako królowej nauk. Dylemat epistemologiczny: matematyka jako projekt umysłu, czy odkrywana z rzeczywistości (idea matematyczności wszechświata)? „Czysta matematyka” i problem aplikowalności. Matematyka komputerowa a tożsamość matematyka.

3. Matematyka, estetyka i piękno
Krytyka estetycznych kryteriów w matematyce. Piękno odkrycia matematycznego i jego wymiary. Matematyka a sztuka. Piękno a prawda w matematyce. Piękno obiektywne, piękno kreowane przez umysł. Piękno teorii Einsteina.

4. Kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu pedagogiki
Stanowiska i poglądy kwestionujące naukowość pedagogiki. Argumentacje na rzecz naukowego statusu pedagogiki. Różnice między anglosaskim i kontynentalnym podejściem do pedagogiki. Pedagogika jako nauka.

5. Kontrowersje wokół dyscyplinarnego statusu kryminologii
Kryminologia: nauka czy problemowe pole działania dyscyplin naukowych? Teza o kryminologii jako instrumencie polityki państwa. Instytucjonalizacja kryminologii jako dyscypliny naukowej. Argumentacja na rzecz naukowego statusu kryminologii.

6. Męskość i kobiecość w fizyce
Fizyka jako „męska” dyscyplina nauki i tożsamość fizyka. Stereotyp sprzeczności tożsamości kobiecej z tożsamością fizyki i jego konsekwencje. Mechanizmy marginalizacji i samowykluczania się kobiet w fizyce. Nierówność kobiet w zakresie dostępu do kariery w fizyce. Feministyczne kontrowersje wokół fizyki. Udział kobiet w innych naukach ścisłych.

7. Łysenkoizm: ideologia i pseudonauka
Komunistyczne pojmowanie przyrody i jej podboju. Łysenko jako proletariacki naukowiec. Idea natychmiastowego dziedziczenia cech nabytych jako antidotum na problemy radzieckiego rolnictwa. Kult Łysenki i represje wobec zwolenników genetyki mendlowskiej. Łysenkoizm jako totalitaryzm naukowy.

8. Ekonomiczny imperializm naukowy – rekonstrukcja debaty
Źródła przekonania o wyższości ekonomii nad innymi dyscyplinami. Dyscyplinarna integralność i ortodoksyjność ekonomii. Teza o uniwersalizmie ekonomii. Przejawy dominacji ekonomii nad innymi dyscyplinami. Kontrowersje wokół pojęcia ekonomicznego imperializmu naukowego.

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

NOTA O AUTORZE

The book The Scientific Discipline and the Scientist’s Identity represents another outcome of the author's research interests at the university. The author focuses his attention on disciplines and disciplinarity, in very broad contexts. The book consists of two parts. Part One is devoted to the following issues: the role of disciplines in the structure of science and the university, essentialist and constructivist approaches to disciplines, dimensions of disciplinary territoriality, disciplinary identifications and socialization into disciplines, the status of the scientist within disciplines and its sources, the division and hierarchization of disciplines, interdisciplinarity, the humanities vs. exact and natural sciences, the book in the humanities and social sciences, the consequences of the digitisation of scientific books, English as the language of global science, the confrontation of paradigms in contemporary science, footnotes and the practice of science. Part Two of the book discusses discipline-related case studies: the glory and decline of astrology and alchemy, the pseudoscience of Lysenkoism, the status and aesthetics of mathematics, the controversy over the disciplinary status of pedagogy and criminology, economic imperialism, and masculinity and femininity in physics.

The author's analysis and interpretations allow us to conclude that the thesis of a crisis or decline in the importance of disciplines is not justified; they still play a decisive role in the organisation of modern science, the university and the academic community. They also constitute an extremely important source for shaping the identity of scientists.