Książka stanowi próbę historycznego spojrzenia na związki łączące literaturę francuską i polską z naukami przyrodniczymi w XIX wieku. W tworzących ją trzech studiach zaprezentowano zmianę naukowego paradygmatu, do jakiej dochodzi na przełomie XVIII i XIX stulecia; pokazano również wpływ, jaki wywarła ona na praktykach literackich w Polsce i we Francji. Przedstawione prace dowodzą, że nowożytna literatura nawiązywała dialog z przyrodoznawstwem rozwijającym się niezwykle intensywnie od połowy XVIII stulecia: botanika, zoologia, fizjologia, a później również biologia stały się atrakcyjnym źródłem dla literackiej wyobraźni i przyczyniły się do nowego odczytania klasycznej relacji między naturą a kulturą. Autorom, których dzieła omówiono w kolejnych rozdziałach (są wśród nich Jules Michelet, Gustave Flaubert, Honoré de Balzac, Dyzma Bończa Tomaszewski i in.), wiedza przyrodnicza pozwala na nowo odczytać historię kultur, państw i cywilizacji, opisać współczesną rzeczywistość i zdiagnozować charakterystyczne dla niej zjawiska, a nawet snuć wizje przyszłości. Pozwala również dostrzec to, co wspólne człowiekowi, zwierzęciu i roślinie.

Wstęp

Gisèle Séginger

Biologia i literatura

1. Przesłanki

2. Przełomowe lata 1780–1790: metamorfoza i pretransformizm

3. Lamarck, Cuvier i ethos romantyczny

4. Siła witalna między nauką, filozofią i wyobrażeniowością

5. Triumf tego, co mikroskopijne i niewidoczne

6. Sukcesy i niejednoznaczności wiedzy biologicznej

Barbara Łuczak

Życie i rośliny w „botanicznych” poematach Dyzmy Bończa Tomaszewskiego

1. Rolnictwo

1.1. Życie – temat poematu

1.2. Ruch i trwanie życia

1.3. Tomaszewski – czytelnik poematów opisowych końca XVIII wieku

1.4. Płeć roślin i nuptiae plantarum

1.5. Życie i śmierć w partiach epickich Rolnictwa

2. Podróż z Wiednia do Schenbrun

3. Powrót na Ukrainę czyli opisanie niektórych roślin krajowych

4. Podsumowanie

Mirosław Loba

Witalizm i literackie przedstawienia życia w Jaszczurze i Lilii w dolinie Honoré de Balzaca

1. Witalizm

2. „Historia naturalna serc”, czyli Komedia ludzka

3. Jaszczur między życiem fizycznym a moralnym

3.1. Pragnienie i fizjologia

3.2. Nauka wobec życia i śmierci

4. Lilia w dolinie

4.1. Feliks i Henrieta – dzieci kwiaty

4.2. Fizjologia: między życiem moralnym a życiem fizycznym

This book takes a historical look at the relationship between French and Polish literature and the natural sciences in the nineteenth century. The three studies present the shift in the scientific paradigm that occurred at the turn of the eighteenth and nineteenth centuries; they also show the impact this shift had on literary practice in Poland and France. The works prove that modern literature entered into a dialogue with natural sciences, which had been undergoing extremely intensive development since the mid-eighteenth century: botany, zoology, physiology, and later biology became an attractive source for the literary imagination and contributed to a new reading of the classical relations between nature and culture. For the authors whose works are discussed in the following chapters (including Jules Michelet, Gustave Flaubert, Honoré de Balzac and Dyzma Bończa-Tomaszewski), knowledge of nature makes it possible to reread the history of cultures, states and civilizations, to describe contemporary reality and diagnose its characteristic phenomena, and even to envision the future. It also allows us to see what is common to humans, animals and plants.