„Edukacja jest najpotężniejszą bronią, jakiej możesz użyć, aby zmienić świat” – to zdanie Nelsona Mandeli patronowało w listopadzie 2019 roku poznańskiemu IV Kongresowi Dydaktyki Polonistycznej i towarzyszy też będącej jego efektem publikacji Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku. Dwutomowe dzieło zawiera szkice blisko 80 badaczy z większości polskich uczelni, z uniwersytetów zagranicznych oraz nauczycieli polonistów. Autorzy zastanawiają się, jak w praktyce szkolnej i akademickiej wprowadzać młodych ludzi w fundamentalne prawidłowości życia społecznego, pokazywać bogactwo i znaczenie różnic, które nie muszą dzielić, ale mogą siebie wzajemnie wspierać. Artykuły są swoistą wielogłosową szkołą obywatelskiego myślenia, łączy je poszukiwanie rozmaitych możliwości porozumienia w sytuacji istnienia nierozwiązanych dawnych problemów i pojawienia się nowych wyzwań edukacyjnych. Dotyczą m.in. narracji tożsamościowych, relacji między patriotyzmem a polonocentryzmem i kosmopolityzmem, polskości w kulturze popularnej i mediach, działań edukacyjnych będących przestrzenią rewizji i otwierania wyobrażeń o Polsce i polskości, wielokulturowości i migracji jako zadań dla szkolnej polonistyki. Poruszają też kwestie obszarów zapomnianych, czyli także tego, o czym w edukacji polonistycznej się nie mówi oraz ideałów naukowych i sytuacji kryzysowych w relacjach między szkołą a uniwersytetem. 

Pracownia współmyślenia – Maria Kwiatkowska-Ratajczak

TOM 1

NARRACJE TOŻSAMOŚCIOWE W EDUKACJI POLONISTYCZNEJ

EDUKACJA HUMANISTYCZNA –

DAWNE PROBLEMY I NOWE WYZWANIA

Barbara Myrdzik

O potrzebie kształtowania autonomii poznawczej i egzystencjalnej na lekcjach nie tylko języka

polskiego

Zenon Uryga

Na cmentarzysku polonistycznych podręczników – kilka myśli

Agnieszka Rypel

Moja Polska? – dyskursy tożsamościowe w edukacji polonistycznej

Bernadeta Niesporek-Szamburska

Niewiedza obywatelska uczniów – nowy problem polonisty?

Zofia Budrewicz, Maria Sienko

Polska i polskość na lekcjach polskiego. O potrzebie wychowania obywatelskiego

Monika Szczot

PATRIA. POLIS. KOSMOS. O udziale tradycji klasycznej w budowaniu tożsamości

POLAKA, EUROPEJCZYKA, OBYWATELA ŚWIATA

Agnieszka Czyżak

„Być z przestrzenią” – uczyć o świecie

Anita Jarzyna

O czym myślę, kiedy myślę o zwierzętach w edukacji polonistycznej? Siedem odpowiedzi

EDUKACYJNE NARRACJE O POLSKOŚCI

Jerzy Kaniewski

Polskość jako zadanie i jako wyzwanie w edukacji szkolnej

Danuta Łazarska

Czytanie Polski na lekcjach literatury. O potrzebie otwierania uczniów na wieloaspektowe

wyobrażenia o Polsce i polskości

Piotr Kołodziej

Gombrowicz wyklęty albo o wychowaniu patriotycznym na lekcjach POLSKI(ego)

Izabela Funk

Dekonstrukcja i konstrukcja obrazu Polski i Polaka: Witold Gombrowicz wobec wyzwań edukacji polonistycznej

Joanna Hobot-Marcinek

Okręt Rzeczpospolitej między etnosem, etosem a eidosem w edukacji polonistycznej

Małgorzata Latoch-Zielińska

Polska i polskość w tekstach kultury popularnej (na przykładzie wybranych piosenek

Anna Domagała-Trzebuchowska

Wizualizacja i fabularyzacja historii Polski w komiksie na przykładzie serii komiksowej

Tytus, Romek i A’Tomek

III. PATRIOTYZM A POLONOCENTRYZM?

Janusz Waligóra

„Latarnik polski” – studium przypadku

Iwona Morawska

Edukacja patriotyczna w świetle wypowiedzi i projektów przyszłych nauczycieli języka polskiego

Małgorzata Gajak-Toczek

Jaki patriotyzm? – kilka lekcji na XXI wiek

Agnieszka Kania

Wspomnienia z czasów II wojny w odbiorze młodzieży. Echa głosów – rozmowa w milczeniu – kartka z dziennika

Dorota Karkut

Jak przybliżyć bohatera? Propozycja lektury Pamiętnika matki Zdzisławy Bytnar na lekcjach języka polskiego

Maria Szoska

Bliski czy odległy? Popkulturowa komitywa z Mickiewicze

Anna Podemska-Kałuża

II wojna światowa w komiksie. Jak kształtować dyskurs o „trudnej przeszłości” za pomocą tekstu kultury popularnej?

Elżbieta Lubczyńska-Jeziorna

Mała ojczyzna i definiowanie patriotyzmu na lekcjach polskiego w perspektywie pozytywistycznych reminiscencji

WSPÓŁCZESNE LEKCJE POLSKI(EGO) – MIĘDZY EDUKACJĄ A FORMACJĄ

Witold Bobiński

Nie „ego”, lecz „eko” – język polski jako lekcje podmiotowości

Marek Pieniążek

Performatywne świadectwo dla języka polskiego

Elżbieta Błachowicz

Między słowem a milczeniem. O przywracaniu sensu w dialogu z młodzieżą we współczesnej szkole

Katarzyna Maria Pławecka

„Kapitały” lokalności w świecie globalnym albo pomnik przeszłości – […] Historie ze Spisza na lekcjach języka polskiego

Zofia Zasacka

Spontaniczny kanon lekturowy na lekcji języka polskiego?

Agnieszka Handzel

Empatia. Język serca w szkole?

W WIELOKULTUROWYM ŚWIECIE (PROBLEMY I WYZWANIA)

Anna Janus-Sitarz

Kali czy Nabu? Jaka literatura i jaki nauczyciel będą uczyć rozumienia drugiego człowieka?

Dorota Michułka, Łukasz Gregorowicz

Ja – Inny. Aspekty wielokulturowości we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży

jako polemika ze „strefą ciszy” (teoria czytania empatycznego i praktyka  odbioru)

Małgorzata Antuszewicz

„Dobry” chrześcijanin i „zły” muzułmanin. Fragmenty Pana Wołodyjowskiego z perspektywy

postkolonialnej

Ewa Nowak

Poszerzanie przestrzeni, czyli fotoreportaż Adama Pańczuka Karczeby na lekcjach POLSKI(ego)

Małgorzata Kulik, Klaudia Mucha-Iwaniczko

Pamięć jest naszym domem. Miejsce historii Żydów w edukacji humanistycznej – projekt dydaktyczny

Michał Kózka

Do przyjaciół Moskali – polsko-rosyjski dialog językowo-kulturowy. Diagnozy – Strategie – Próby realizacji

Irena Masojć, Henryka Sokołowska

Lekcje Polski i polskiego w innym otoczeniu kulturowym. Specyfika kształcenia polonistycznego na Litwie

Alicja Goczyła Ferreira

„Kultura jest przodków, a lekcje są z Polski” – o przekonaniach językowych potomków polskich imigrantów w Brazylii uczących się języka polskiego

Indeks osobowy

TOM 2

PRAKTYKI EDUKACYJNE

SZKOŁA INTERPRETACJI

Joanna Roszak

Poezja s-pokoju (w dydaktyce języka polskiego w szkole podstawowej)

Anna Pilch

Czy poeci XXI wieku są uwrażliwieni na sztukę?

Ewa Jaskółowa

Od Karmazynowego poematu Jana Lechonia do Wolności tragicznej Kazimierza Wierzyńskiego. Uczeń wobec poezji Skamandra

Krzysztof Biedrzycki

Doznawanie polskości w wierszach Marcina Świetlickiego i Wojciecha Wencla

Małgorzata Wójcik-Dudek

O (dez)orientacji. Szkolna lektura Miejsca Andrzeja Stasiuka oraz Profesora Andrewsa w Warszawie Olgi Tokarczuk

Ewa Żukowska-Ciecierska

Dwie lekcje Tadeusza Nowakowskiego o polskości i emigracji

Jan Zdunik

Męskość, wojna, patriotyzm. I wojna światowa w dydaktyce polonistycznej w kontekście studiów nad męskością

Maria Stachoń

O kształtowaniu tożsamości narodowej i czytaniu staropolskiej poezji religijnej

OBSZARY EDUKACYJNEGO TABU I POLSKICH LĘKÓW

Hanna Gosk

O czym w edukacji polonistycznej się nie mówi. „Narracje bezpieczeństwa” i ich podatni słuchacze

Grażyna B. Tomaszewska

Że nienawiść jest… Ojczyzna i obczyzna w kręgu wzajemnych podejrzeń: Stefan Chwin, Srebrzysko, Hieronim Bosch, Niesienie krzyża

Sławomir Jacek Żurek

Nauczanie o Zagładzie w Polsce i Izraelu. Komparatystyka pamięci. O potrzebie badań empirycznych

Maciej Wróblewski

Doświadczanie przemocy w literackich i nieliterackich światach dziecięcych. Perspektywa edukacyjna

Agata Patalas

Polski: lekcja rasizmu czy o rasizmie?

Paulina Gajosowa

Czy literatura była kobietą?

Paulina Osak

(Nie)widzialna historia, czyli o czym się nie mówi w lekturach szkolnych. Teatr Niewidzialnych Dzieci Marcina Szczygielskiego

Krystian Maciej Tomala

Koniec czy początek gry? Tematyka homoseksualna w powieściach dla młodzieży i na lekcjach języka polskiego

III. NOWA (?) KOMUNIKACJA, NOWE (?) MOŻLIWOŚCI

Jolanta Nocoń

Język(i) i komunikowanie się w zglobalizowanym świecie – o ekologii języka w edukacji polonistycznej XXI wieku

Anna Tabisz

Czy lekcje języka polskiego uczą myślenia? O pytaniach zadawanych przez studentów  podczas praktyk

Marta Szymańska, Małgorzata Pamuła-Behrens

Metoda JES-PL jako wsparcie w rozwijaniu języka edukacji szkolnej uczniów z doświadczeniem

migracji

Paweł Sporek

Swobodne wypowiedzi w dydaktyce literatury i języka polskiego. Obszar dydaktyczny zapomniany, zaniedbany, niewykorzystany?

Magdalena Swat-Pawlicka

Retoryka w szkole w kontekście wyzwań społeczeństwa obywatelskiego

Sebastian Borowicz

Projekt paideia 2.0. Kształcenie humanistyczne w społeczeństwie technoscience

Rafał Kochanowicz

Cyfrowe opowieści multimodalne w perspektywie polonistycznej

Marianna Szumal, Marek Stróżyk

eTwinning inspiracją dla edukacji polonistycznej w zakresie kształtowania tożsamości narodowej i regionalnej

Magdalena Marzec-Jóźwicka

Wykorzystanie wiedzy neurodydaktycznej w pracy nad Pieśnią XIV Jana Kochanowskiego. Propozycja metodyczna

Elżbieta Kruszyńska

Picture book w szkolnej edukacji polonistycznej

JAK I PO CO UCZYĆ, CZYLI O WSPÓŁCZESNYCH DYLEMATACH METODYCZNYCH

Kinga Białek

Świadomość i refleksyjność. Czytanie proceduralne jako odpowiedź na wyzwania ery informacji

Zofia Pomirska

Gdy przyszłość staje się teraźniejszością ‒ wokół Wizji szkoły przyszłości Czesława Kupisiewicza

Agnieszka Piela

O kształceniu historycznojęzykowym w szkole podstawowej słów kilka

Violetta Wejs-Milewska

Polonistyka i polityka. W stronę strategii długofalowych

Kordian Bakuła

Jaka jesteś dydaktyko języka polskiego? Rzut oka na stan dyscypliny

Tomasz Chachulski

Olimpiada Literatury i Języka Polskiego wobec procesu kształcenia w szkolnictwie podstawowym i średnim

Beata Udzik

Praktyki lekcyjne a praktyki egzaminacyjne – miejsca wspólne i rozdroża

Mirosław Grzegórzek

Ewaluacja uczniowskiej kompetencji tekstotwórczej w raportach CKE (na przykładzie

charakterystyki postaci) a egzamin ósmoklasisty

Małgorzata Pachowicz

Nauczyciel polonista i standardy kształcenia nauczycieli w XXI wieku

Iwona Kołodziejek

Empatyczny dialog ze studentem. O roli tutorialu w kształceniu przyszłych nauczycieli

Anna Wileczek

„Polski” dla niepolonistów. Refleksje o językowej dydaktyce na niepolonistyce

Indeks osobowy

“Education is the most powerful weapon you can use to change the Word” – Nelson Mandela's statement became the patron slogan for the Poznań 4th Congress of Polish Language Teaching in November 2019 and was also accompanied by a publication entitled Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku (Eng. A Polish Lesson – Educational Practices in the Face of 21st-century Anxieties). The two-volume work contains essays by nearly 80 scholars from most Polish universities, from foreign universities and Polish-language teachers. The authors consider how to introduce young people to the fundamental norms of social life through school and university practice, and show the richness and importance of differences that not necessarily have to divide, but can in fact support each other. The articles are something of a multi-voice school of civic thinking; what connects them is the search for various possibilities of communication in a situation of unresolved old problems and the emergence of new educational challenges. They include topics such as identity narratives, the relationship between patriotism and Polonocentrism and cosmopolitanism, Polishness in popular culture and the media, educational activities as a sphere for revising and opening up ideas about Poland and Polishness, and multiculturalism and migration as tasks for Polish studies in schools. They also raise the issues related to forgotten areas, i.e. what is not spoken about in Polish language education, as well as scientific ideas and crisis situations in the relationship between school and university.