Monografia przedstawia historię uzasadnienia dla swobody umów, które zostało opracowane w średniowiecznej nauce prawa kanonicznego, oddziaływanie tego uzasadnienia w okresie nowożytnym oraz jego znaczenie dla współczesnej dyskusji o swobodzie umów. Kanoniści jako pierwsi w ramach zachodniej tradycji prawnej zaproponowali w prawie umów rozwiązania odpowiadające współczesnemu modelowi swobody umów. Dla poparcia swojej koncepcji wykorzystali trzy argumenty: pierwszy oparty na autorytecie dostępnych dla nich źródeł prawa, drugi nakazujący przestrzeganie umów w związku z grzechem wynikającym ze złamania danego słowa, trzeci wiążący się z rolą umów dla umacniania pokoju społecznego. Argumentacja średniowiecznej nauki prawa kanonicznego spotkała się z różnym odbiorem w okresie nowożytnym. Niektóre nurty ją przejęły (kanonistyka, druga scholastyka), inne odrzuciły (humanizm prawniczy), dla niektórych stanowiła tylko użyteczny przykład (jurysprudencja holenderska, usus modernus Pandectarum), a do innych była podobna funkcjonalnie (szkoła prawa natury). W wyniku powstania na przełomie XVIII i XIX w. ogólnej teorii umów, która zakładała swobodę umów, w tradycji prawa kontynentalnego straciło znaczenie pytanie o wiążącą moc umów. Odpowiedzi na nie można szukać korzystając z zapomnianego dorobku kanonistyki średniowiecznej lub z anglosaskich teorii kontraktu. W obu tych źródłach można znaleźć podobne argumenty, które mogą być użyteczne dla dyskusji o granicach swobody umów obok dogmatyki prawa.

PRZEDMOWA 

WYKAZ SKRÓTÓW 

WSTĘP 

ROZDZIAŁ 1. ARGUMENTACJA ŚREDNIOWIECZNYCH KANONISTÓW NA RZECZ ZASKARŻALNOŚCI WSZYSTKICH UMÓW
1.1. Wprowadzenie 
1.1.1. Punkt wyjścia 
1.1.2. Uwagi metodologiczne i formalne
1.2. Argument formalny z autorytetu źródeł prawa
1.2.1. Uwagi wprowadzające
1.2.2. Pismo Święte 
1.2.3. Ustawodawstwo synodalne
1.2.4. Pisma Ojców Kościoła i listy papieskie
1.2.5. Prawo cywilne
1.2.6. Communis opinio canonistarum
1.2.7. Wnioski
1.3. Argument teologiczny 
1.3.1. Uwagi wprowadzające
1.3.2. Mortaliter peccat 
1.3.2.1. Odkrycie argumentu poprzez syntezę źródeł – Huguccio
1.3.2.2. Pierwsze sto lat rozwoju argumentu
1.3.2.3. Utrwalenie i petryfikacja argumentu
1.3.3. Detrimentum salutis aeternae
1.3.4. Wnioski
1.4. Argument praktyczno-społeczny
1.4.1. Uwagi wprowadzające
1.4.2. Pax servetur, pacta custodiantur
1.4.3. Pacta debent obtinere suam firmitatem
1.4.4. Wnioski
1.5. Inne argumenty
1.6. Podsumowanie

ROZDZIAŁ 2. KANONISTYCZNA IDEA ZWIĄZANIA DANYM SŁOWEM W OKRESIE NOWOŻYTNYM
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kanonistyka – ciągłość doktryny
2.2.1. Uwagi wprowadzające
2.2.2. Wybrani kanoniści
2.2.2.1. Marco Mantova Benavides
2.2.2.2. Henricus Canisius
2.2.2.3. Emanuel González Téllez
2.2.2.4. Prospero Fagnani
2.2.2.5. Agostinho Barbosa
2.2.2.6. Ehrenreich Pirhing
2.2.2.7. Anacletus Reiffenstuel
2.2.3. Wnioski
2.3. Druga scholastyka – recepcja
2.3.1. Uwagi wprowadzające
2.3.2. Wybrani autorzy drugiej scholastyki
2.3.2.1. Fortún García de Ercilla y Arteaga
2.3.2.2. Diego de Covarrubias y Leyva
2.3.2.3. Martín de Azpilcueta
2.3.2.4. Luis de Molina
2.3.2.5. Leonardus Lessius
2.3.2.6. Paul Laymann
2.3.2.7. Pedro de Oñate
2.3.3. Wnioski
2.4. Humanizm prawniczy – zaskarżalność umów zgodnie z prawem rzymskim
2.4.1. Uwagi wprowadzające
2.4.2. Wybrani autorzy humanizmu prawniczego
2.4.2.1. François Connan
2.4.2.2. Jacques Cujas
2.4.2.3. Hugues Doneau
2.4.2.4. Antoine Favre
2.4.3. Wnioski
2.5. Holenderska jurysprudencja elegancka – prawo kanoniczne jako przykład o malejącym znaczeniu
2.5.1. Uwagi wprowadzające
2.5.2. Wybrani autorzy holenderskiej jurysprudencji eleganckiej
2.5.2.1. Matthaeus Wesenbeck
2.5.2.2. Arnold Vinnius
2.5.2.3. Ulrik Huber
2.5.2.4. Johannes Voet
2.5.3. Wnioski
2.6. Szkoła prawa natury – ukryta recepcja albo ponowne odkrycie
2.6.1. Uwagi wprowadzające
2.6.2. Prekursorzy
2.6.3. Hugo Grocjusz
2.6.4. Niemieccy teoretycy szkoły prawa natury
2.6.4.1. Samuel Pufendorf
2.6.4.2. Christian Thomasius
2.6.4.3. Christian Wolff
2.6.4.4. Daniel Nettelbladt
2.6.5. Francuscy teoretycy szkoły prawa natury
2.6.5.1. Jean Domat
2.6.5.2. Robert-Joseph Pothier
2.6.6. Wnioski
2.7. Usus modernus – recepcja i zapomnienie
2.7.1. Uwagi wprowadzające
2.7.2. Literatura porównawcza ius civile i ius canonicum
2.7.2.1. Ogólna charakterystyka literatury porównawczej
2.7.2.2. Konrad Rittershausen
2.7.2.3. Jacobus Maestertius
2.7.2.4. Inni autorzy
2.7.3. Wybrani autorzy usus modernus
2.7.3.1. Georg Adam Struve
2.7.3.2. Samuel Stryk
2.7.3.3. Justus Henning Böhmer
2.7.3.4. Johann Gottlieb Heineccius
2.7.3.5. Ludwik Julius Friedrich Höpfner
2.7.3.6. Christian Friedrich von Glück
2.7.4. Wnioski 
2.8. Podsumowanie

ROZDZIAŁ 3. AKTUALNOŚĆ ŚREDNIOWIECZNEJ ARGUMENTACJI KANONISTÓW A WSPÓŁCZESNE TEORIE UMÓW
3.1. Wprowadzenie
3.2. Ratio wiążącej mocy umów a anglosaskie teorie kontraktu
3.2.1. Uwagi wprowadzające
3.2.2. Rola argumentacji historycznej w teoriach kontraktu
3.2.2.1. Teoria kontraktu a historia kontraktu
3.2.2.2. Wpływ kanonistyki na anglosaskie prawo kontraktowe
3.2.2.3. Historia prawa umów a teorie kontraktu
3.2.3. Zarys problematyki ogólnej teorii umów w common law
3.2.4. Systematyka teorii kontraktu
3.2.4.1. Problematyka systematyzacji teorii kontraktu
3.2.4.2. Pytanie analityczne – co charakteryzuje zobowiązanie kontraktowe?
3.2.4.3. Pytanie normatywne – dlaczego zobowiązanie kontraktowe jest prawnie skuteczne?
3.2.5. Współczesne problemy teorii kontraktu
3.2.6. Wnioski
3.3. Ratio wiążącej mocy umów: argumentacja kanonistów a dyskusja prawników common law 
3.3.1. Uwagi wprowadzające
3.3.2. Teorie kontraktu a argumentacja kanonistyczna: podobieństwa in concreto
3.3.3. Teorie kontraktu a argumentacja kanonistyczna: podobieństwa in genere
3.3.4. Wnioski
3.4. Ratio wiążącej mocy umów a doktrynalna zasada swobody umów w tradycji civil law
3.4.1. Uwagi wprowadzające
3.4.2. Ogólne teorie umów leżące u podstaw kodyfikacji
3.4.2.1. Ogólna teoria umów a kodyfikacja
3.4.2.2. Ujęcie doktrynalnej zasady swobody umów w Code civil
3.4.2.3. Ujęcie doktrynalnej zasady swobody umów w Bürgerliches Gesetzbuch
3.4.2.4. Ujęcie doktrynalnej zasady swobody umów w polskich kodyfikacjach prawa zobowiązań
3.4.3. Znaczenie poszukiwania ratio wiążącej mocy umów
3.4.4. Argumenty kanonistyki a ratio wiążącej mocy umów w tradycji civil law
3.4.4.1. Uniwersalny charakter argumentacji kanonistycznej
3.4.4.2. Argumentacja teologiczna – argumentacja moralna
3.4.4.3. Argumentacja społeczna
3.4.4.4. Argument z autorytetu
3.4.5. Wnioski
3.5. Podsumowanie

ZAKOŃCZENIE ANEKS. PACTA SUNT SERVANDA I ŚREDNIOWIECZNA KANONISTYKA

ŹRÓDŁA

LITERATURA 

INDEKS ŹRÓDEŁ 

INDEKS OSÓB

STRESZCZENIE (Kanonistyczne uzasadnienie swobody umów w zachodniej tradycji prawnej)

SUMMARY (Canonistic Justification of Freedom of Contract in the Western Legal Tradition)

This monograph provides a historical overview of the justifications for freedom of contract, which was developed in the Medieval study of canon law, its impact in the modern era and its relevance for present-day discussions on the freedom of contract. Canonists were the first in the Western legal tradition to put forward solutions for private law that reflect the contemporary model of freedom of contract. To support their concept they used three arguments: the first was rooted in the authority of the sources of law available to them at the time; the second imposed an obligation to abide by the rules of the contract stemming from the concept of a sin of breaking one’s promise; the third was related to the importance of the concluded agreements for strengthening social order. The argumentation used in the Medieval teaching of canon law has met with various receptions in the modern era. Some movements took it on board (the canonists, the second scholasticism), some others rejected it (legal humanism), while for others it served merely as a useful example (Dutch jurisprudence, usus modernus Pandectarum), and ultimately it was functionally similar to some (the school of natural law). As a result of the establishment of a general theory of contracts at the turn of the eighteenth and the nineteenth centuries, which presumed the freedom of contracting, the question of the binding power of the concluded agreements lost its relevance. The answers to this question can be found by referring to the forgotten Medieval canonist tradition or the English theory of contract. Both these sources provide similar arguments, which can be useful in the discussion on the limits of the freedom of contracts alongside legal dogmatics.