Wspomnienia Mariana Rejewskiego stanowią wyjątkową okazję poznania z pierwszej ręki matematycznej przygody związanej ze złamaniem szyfrów najsłynniejszej maszyny szyfrującej – niemieckiej Enigmy.
Rejewski był liderem zespołu trzech absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego, którzy pracując dla polskiego Biura Szyfrów, dokonali rewolucji w kryptologii. Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski jako pierwsi zastosowali w ataku na szyfr podejście w pełni oparte na metodach matematycznych. Jako pierwsi przeciwstawili maszynie szyfrującej inną maszynę, wspierającą dekryptaż. Wreszcie – jako pierwsi w świecie złamali szyfry Enigmy i podzielili się odkryciem z aliantami, wnosząc w ten sposób kapitalny wkład w ich zwycięstwo w II wojnie światowej: nawet najbardziej ostrożni historycy przyznają, że ich sukces przyczynił sie do skrócenia tej wojny o co najmniej dwa lata.
Po wielu latach w liście do przyjaciela ze studiów Rejewski napisał ze wzruszajacą skromnoscią: Wiele teraz hałasu wokół naszego złamania Enigmy. A myśmy przecież nie zrobili nic poza zastosowaniem wiedzy, którą na pierwszym roku studiów przekazali nam Krygowski i Abramowicz.

Droga Mariana Rejewskiego i jego kolegów do zasłużonej sławy była jednak długa i niełatwa. Przez wiele lat ich osiągnięcia pozostawały w cieniu, a ich postaci powoli i z trudem przebijały się do europejskiej, a nawet polskiej, świadomości historycznej. By oddać hołd trzem kryptologom i utrwalić intelektualną więź ze swoimi wybitnymi absolwentami, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza wydaje wspomnienia Mariana Rejewskiego drukiem.

Książka w dwóch wersjach językowych: polskiej i angielskiej. W edycji książkowej wspomnienia Mariana Rejewskiego ukazują się po raz pierwszy. W skład tomu wchodzą teksty dwóch maszynopisów zdeponowanych przez autora w Wojskowym Instytucie Historycznym: napisane w 1967 r. Wspomnienia z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego w latach 1930–1945 oraz Uzupełnienie do Wspomnień z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego w latach 1930–1945, napisane w roku 1974. W istocie, opracowując wspomnienia Rejewskiego, korzystaliśmy z kopii obu maszynopisów znajdujących się w archiwum rodziny autora, w których Rejewski poczynił nieliczne zmiany i uzupełnienia. Załączone rysunki pochodzą także z tych kopii. Wykorzystaliśmy również sporządzoną przez Rejewskiego osobną listę erratów. Oryginalne maszynopisy Rejewskiego mają odrębne spisy treści. W tej książce oba spisy treści zostały połączone. Poszczególne rozdziały opatrzono tytułami, które w obu maszynopisach występują jedynie w spisach treści. Z przyczyn technicznych część usterek spisanych przez Rejewskiego musiała być naprawiona w przypisach dolnych. Wreszcie, z oczywistych powodów, autorskie odniesienia do numerów stron jego maszynopisów zastąpiono numerami stronic niniejszej książki. Gdy było to możliwe, zachowano pisownię oryginału oraz stosowaną przez autora terminologię; zmieniliśmy jednak sposób zapisu dat oraz stopni wojskowych. Poprawiono też kilka oczywistych pomyłek pisarskich, w szczególności kilka nazw własnych, nie lokalizując ich. Inne nieliczne, ale konieczne zmiany zaznaczono w przypisach dolnych. Od redakcji pochodzą objaśnienia niektórych zwrotów obcojęzycznych, które również podano w przypisach dolnych. Wspomnienia Rejewskiego ilustrujemy fotografiami oraz faksymiliami ważnych dokumentów. Pomocne czytelnikowi okażą się z pewnością zamieszczone na końcu przypisy matematyczne oraz historyczne. Pierwsze – autorstwa prof. Jerzego Kaczorowskiego – to krótki i przystępny wykład podstawowych pojęć oraz twierdzeń matematycznych i kryptologicznych, który przybliża i uzupełnia używaną przez Rejewskiego terminologię. Drugie – pióra dr. Marka Grajka – przynoszą bogaty materiał faktograficzny, charakteryzują tło wydarzeń, prostują niektóre podane przez Rejewskiego wiadomości, a także podają nowe, których autor nie mógł znać. Oryginalne dzieło Rejewskiego uzupełniamy jego biografią oraz skorowidzem nazwisk występujących zarówno w tekście głównym, jak i w przypisach.

Kryptologia, czyli nauka o szyfrach, nie ma wielu adeptów. W Polsce, w okresie międzywojennym, samodzielnych kryptologów nie było nawet dziesięciu. Kilku zabrała śmierć w czasie wojny, kilku innych, jeżeli nie zmarło po wojnie, rozproszonych jest po świecie. W Kraju jestem w chwili obecnej [tzn. w 1967 roku] z pewnością jedynym przedstawicielem ich przedwojennej garstki. W czasie drugiej wojny światowej, kiedy łączność utrzymywano przeważnie droga radiowa, szyfry odgrywały niemała role. Stanowiły bron swoistego rodzaju. Udział Polaków w skutecznym wykorzystywaniu tej broni w walce z Niemcami był nader poważny. Koncentrował się głównie w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego i jego późniejszych odpowiednikach. To, co mi było wiadomym o pracy i sukcesach komórki szyfrów niemieckich przed i w czasie wojny i co mi jeszcze nie uleciało z pamięci, starałem się przedstawić na niniejszych kartkach.

Nota redakcyjna

Wspomnienia z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w latach 1930–1945

Wstęp
I. Praca w Ekspozyturze w Poznaniu
II. Początki pracy w Sztabie
III. Maszyna Enigma. Odtwarzanie kluczy depesz
IV. Maszyna Enigma. Opis
V. Teoria permutacji
VI. Maszyna Enigma. Odtworzenie połączeń bębenków
VII. Maszyna Enigma. Odtwarzanie kluczy dnia
VIII. Eksploatacja maszyny Enigma w Kraju
IX. Eksploatacja maszyny Enigma na Zachodzie
X. Praca we Francji w warunkach konspiracyjnych
XI. Praca w Wielkiej Brytanii
XII. Zakończenie

Uzupełnienie Wspomnień z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w latach 1930–1945

Wstęp
Uzupełnienie rozdziału I
Uzupełnienie rozdziału II
Uzupełnienie rozdziału III
Uzupełnienie rozdziału IV
Uzupełnienie rozdziału V
Uzupełnienie rozdziału VI
Uzupełnienie rozdziału VII
Uzupełnienie rozdziału VIII
Uzupełnienie rozdziału IX
Uzupełnienie rozdziału X
Uzupełnienie rozdziału XI

Zakończenie
Skład osobowy Ekipy Z
Marian Rejewski – zarys biografii
Szlakiem Mariana Rejewskiego
Przypisy
Indeks nazwisk
Spis dokumentów

Marian Rejewski, Wspomnienia z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego w latach 1930–1945 - recenzja zamieszczona w: WIADOMOŚCI MATEMATYCZNE, t. 48 (2012)