Praca omawia sądownictwo późnorzymskich wikariuszy diecezji (vicarius dioeceseos) w okresie od powołania tego urzędu na przełomie III i IV w. n.e. (w ramach tzw. reform dioklecjańsko-konstantyńskich) aż do reform administracyjnych Justyniana Wielkiego z lat 535-536 i likwidacji tradycyjnych wikariatów (w całym Imperium Romanum – uwzględniając podział na cesarstwo wschodnie i zachodnie). Jest pierwszą w literaturze światowej monografią dotyczącą w całości wikariuszom diecezji i ich sądownictwu. Książka daje odpowiedź na pytanie o jego zakres w świetle źródeł pisanych (prawniczych, narracyjnych i epigraficznych) oraz źródeł ikonograficznych, podważając zakorzeniony w piśmiennictwie pogląd o sprawowaniu przez wikariuszy funkcji sędziów odwoławczych od orzeczeń większości namiestników prowincjonalnych oraz ukazuje okoliczności w jakich wydawane były konstytucje cesarskie, podstawowe źródło prawa w epoce późnego antyku. Książka będąc przyczynkiem do poznania historii późnego Cesarstwa Rzymskiego, pokazuje wkład praktyki wymiaru sprawiedliwości sprawowanego przez wikariuszy dla rozwoju instytucji prawa rzymskiego i ograniczenia ustawodawstwa cesarskiego jako źródła powstania prawa.

The study focuses on vicars of dioceses (vicarius dioeceseos) of the Later Roman Empire and their judiciary capacity, which occupied one of the principal places in their duties. It is the first attempt to present the issue in scholarly research. The book covers the period from the establishment of dioceses under Diocletian (reigning 284-305) until the final abolishment of vicariates by Justinian I (reigning 527-65) and his further modifications of imperial administration introduced at a supra-provincial level. It concerns all dioceses of the Roman empire, excluding diocese administrators with special status: comes Orientis, praefectus Augustalis and vicars residing in Rome (especially vicarius urbis Romae). The author employs historical-legal methodology, consisting in an analysis of the judicature of diocesan vicars based on legal sources, supplemented by iconographic, literary and epigraphical sources, and prosopography. He draws on the conclusions resulting from the research of sociologists, sociobiologists, and particularly evolutionary psychologists, with regard to the mechanisms which exerted influence on the evolution of the judiciary of diocesan vicars.