Eufemizm to oględne, subtelne słowo lub zwrot, wyrażenie indyferentne pod względem emocjonalnym, używane zastępczo w intencji złagodzenia takich, które są odbierane jako nietaktowne, dosadne, drastyczne, brutalne, ordynarne czy wręcz wulgarne lub nieprzyzwoite. Posługiwanie się eufemizmami świadczy o grzeczności językowej, ogólnej (osobistej) kulturze autora wypowiedzi i jednocześnie o pomysłowości, dowcipie, celności, sprytnej trafności i mądrości ludowej. Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji leksyki eufemistycznej. Dla celów kształceniowych warto uświadomić sobie występowanie dwóch zasadniczych grup słownictwa tego rodzaju: 1) dotyczących codziennego bytowania ludzi, 2) związanych z życiem społeczno-politycznym. Do grupy pierwszej można zaliczyć m.in. określenia:
- cech fizycznych człowieka - wygląd zewnętrzny (wiek, uroda, garderoba itp.), intymne i inne części ciała, potrzeby fizjologiczne, erotyka, relacje damsko-męskie i ich skutki, wady fizyczne, ułomności, nałogi, choroby, śmierć;
- cech psychicznych człowieka - intelekt, zachowanie, przywary charakteru, uzależnienia, przestępstwa i kary, zamożność, wiara w siły nadprzyrodzone (pogańskie i chrześcijańskie);
- osłabiających ujemną konotację nazw niektórych zawodów, pracy nieprestiżowej etc.;
- zastępujących negacje, wyzwiska, przekleństwa, obscenizmy itp.
Do zbioru drugiego należałoby zaszeregować nazwy z zakresu: - tajemnic państwowych i wojskowych;
- działań wojennych, wywiadu i kontrwywiadu, policji i organów ścigania oraz innych poczynań władzy;
- dyplomacji (woalujących sformułowania niezręczne i niewygodne);
- posunięć represyjnych wobec osób, organizacji, firm czy nawet państw; - obsługi i dystrybucji dóbr materialnych, funkcjonowania instytucji użytku publicznego;
- stosunków pomiędzy grupami społecznymi i narodowościowymi.
Jest rzeczą znamienną, iż w Związku Radzieckim tematyka ta nieoficjalnie była zakazana (prawdopodobnie z powodu utrudnienia ukrytej, "przemyconej" krytyki rzeczywistości socjalistycznej) i rozpatrywano ją jedynie w aspekcie historycznym. Prowadzić to mogło do zubożenia form artykułowania myśli w słowach, uproszczenia środków przekazywania i przechowywania informacji. Jednakże niezaleSnie od tego w mowie rosyjskiej obserwujemy stały rozwój wysławiania się i eufemia jest produktywna we współczesnym dyskursie rosyjskim. Dostrzegamy obecnie aktywizację uSycia wyrażeń zneutralizowanych, często o znaczeniu przeciwstawnym (w tym zapożyczeń, terminów specjalistycznych, peryfraz, Sargonizmów i frazeologizmów) zarówno w języku kolokwialnym, jak teS literackim i oficjalnym. A przy tym brakuje opracowań semantycznie przybliżających je Polakom zgłębiającym język rosyjski.
Przeto wydaje się uzasadnione i wskazane przygotowanie takiej pomocy dydaktycznej, pierwszej w naszym kraju (z wyjątkiem monotematycznego Rosyjsko-polskiego słownika eufemizmów semantycznego pola seksu autorstwa Katarzyny Dembskiej). W swojej pracy natomiast uwzględniam ciekawsze eufemizmy z różnych dziedzin i sfer egzystencji człowieka. Świadomie unikam leksemów pikantnych, niecenzuralnych z oczywistych względów etycznych i estetycznych. Ukazały się zresztą słowniki rosyjskich i polskich wyrazów nieparlamentarnych.
W strukturze poradnika posłużyłem się znaną w świecie koncepcją L. Kernermana Semi-Bilingual Dictionaries, czyli ujęciem częściowo dwujęzycznym, ponieważ kierowałem się prymarnym zadaniem ukazania znaczeń wybranego słownictwa bez kwalifikatorów gramatycznych i etymologicznych, z pominięciem informacji o używalności poszczególnych wyrażeń bądź ich charakteru, ale z zaznaczeniem akcentów w wyrazach hasłowych wraz z przytoczeniem odpowiedników synonimicznych (znak =) oraz częściowo ekwiwalentnych, zależnych od kontekstu (znak @). Chcę wierzyć, że Czytelnik, który pochyli się nad niniejszą publikacją, znajdzie wiele nowych dla siebie (najczęściej niespodziewanych) sensów i pojęć wzbogacających kompetencję językowo-komunikacyjną i interkulturową. Rosyjsko-polski dydaktyczny słownik podstawowych eufemizmów jest adresowany nie tylko do studentów, doktorantów, wykładowców i tłumaczy, lecz także do wszystkich, dla których język rosyjski nie jest obojętny.