Począwszy od epok najdawniejszych aż po czasy współczesne, ludzkie dążenie do samopoznania skutkowało poczuciem, że  życie wewnętrzne czerpie swą dramaturgię z uświadamianych sobie przez człowieka rozterek (egzystencjalnych, moralnych, światopoglądowych, estetycznych). Literackie zapisy tych doświadczeń, utrwalane w różnych, podlegających historycznym zmianom formach artystycznych, wykazują wielorakie powiązania z filozoficzną, religijną i psychologiczną refleksją o człowieku. W dziełach pisarzy różnych epok na wiele sposobów artykułowane było przekonanie, że jedynym remedium na antynomie natury człowieka i sprzeczności życia społecznego jest kierowanie się zasadą złotego środka – unikania skrajności, poszukiwania racjonalnej równowagi wewnętrznej, dążenia do kompromisowego rozwiązywania dylematów związanych ze wspólnotowym życiem ludzi. Reguła złotego środka – zarówno w postaci charakterystycznej dla arystotelesowskiej filozofii moralnej, jak w jej licznych zmodyfikowanych odmianach, często identyfikujących ją z potoczną filozofią umiaru – jest trwałym składnikiem kulturowej pamięci. Prestiż, z jakim powszechnie traktowano ją w czasach antyku, w średniowieczu czy też w początkach epoki nowożytnej, był jednak wielekroć – niekiedy w sposób zasadniczy – kwestionowany w późniejszych okresach: zwłaszcza w dobie romantyzmu, modernizmu, często był podważany w dynamicznie zmieniającej się atmosferze intelektualnej XX wieku. Gesty jej unieważniania (połączone z eksponowaniem wartości innych, przeciwstawnych jej wzorów życia) pojawiały się w kontekstach polemiki z tradycją żywej przez wiele stuleci filozofii moralnej, wynikały z poczucia jej wyczerpania, ich tłem był kryzys koncepcji człowieka definiowanego jako animal rationale.Publikacja jest rezultatem refleksji badawczej skoncentrowanej na zagadnieniu obecnym w kulturze europejskiej od jej starożytnych początków, stanowiącym stały element introspekcyjnych doświadczeń, których podmiotem jest homo cogitans.

Książka uszczegóławia tytułowy temat, ukazuje jego komplikacje, odsłania jego różne – literackie, teatralne i filmowe konteksty.