Książka przynosi syntezę problematyki metodologicznej historii sztuki jako dyscypliny, która w XX wieku za jedno ze swoich naczelnych zadań obrała metodyczne i obiektywne wyjaśnianie obrazów. Od czasu wyodrębnienia nauk humanistycznych w metodologii W. Diltheya najwybitniejsi historycy sztuki próbowali umocnić jej pozycję wśród tych nauk przez oparcie się na rygorach naukowego obiektywizmu i empiryzmu, ścisłości i poprawności, sprawdzalności i poznawczej pewności, których wzorzec wyznaczały nauki przyrodnicze. Czy i jak interpretacja może zbliżyć się do modelu eksplanacyjnego, w jaki sposób może spełnić rolę historycznego wyjaśnienia dzieł malarstwa? Jak należy ją umocować na pewnym gruncie faktów i na logice wnioskowań? Jaka metodyka badawcza może zapewnić prawidłowość wyjaśnień, sprawdzalność i prawdziwość wyników? Tego rodzaju metodologiczne kwestie wiązały namysł szeregu uczonych, a wśród nich szczególną rolę odegrał E. Gombrich, najpierw jako rzecznik zwrotu ikonologii w stronę Popperowskiego dedukcjonizmu, a następnie jako inspirator i punkt odniesienia dla kolejnej generacji badaczy, z których jedni podążali dalej drogą rygorów metodologii normatywnej, a inni szukali dla niej alternatyw lub rozwinęli metodologię narratywistyczną. Książka przedstawia istotne związki łączące metodologicznie zorientowaną historię sztuki nie tylko z różnymi koncepcjami metodologii ogólnej i filozofii nauki, lecz także z innym ważnym źródłem inspiracji, jakim były modele wnioskowań stosowane przez książkowych detektywów.

Wstęp
Historia sztuki na tropie metody

Rozdział I
Od dzieła do obrazu. Restytucyjny paradygmat wyjaśnień historii sztuki w analizie Jacques’a Derridy

Rozdział II
Obraz jako dowód w sprawie ducha obiektywnego
1. Historyczne wyjaśnianie sztuki na drodze interpretacji: metoda hermeneutyczna Wilhelma Diltheya
2. Struktura stylu dzieła sztuki w ujęciu Heinricha Wölfflina
3. Zagadkowość obrazu w ikonologii Aby’ego Warburga i Erwina Panofsky’ego

Rozdział III
Projekt ikonologii dedukcyjnej Ernsta H. Gombricha
1. Dedukcjonizm i teoria funkcji symbolicznej obrazu
2. Aims and Limits of Iconology: w stronę hermeneutyki walidacyjnej i dedukcji detektywistycznej
3. Obraz jako dowód w sprawie swojego znaczenia
4. Podsumowanie: iluzje dedukcji i ikonograficzny redukcjonizm

Rozdział IV
Demaskowanie symbolizmu wizualnej formy – między interpretacją a intencją
1. Wokół koncepcji „zamaskowanego symbolizmu”
2. Hermeneutyka historyczno-artystyczna Oskara Bätschmanna, czyli powrót Sherlocka Holmesa
3. Michael Baxandall i jego metoda historycznej eksplanacji obrazów: nieoczekiwany powrót ducha obiektywnego

Rozdział V
W stronę pluralizmu interpretacji
1. Obraz w dialogu ze spojrzeniem i kontekstem
2. Metodologia narratywistyczna, czyli pochwała wyobraźni Herkulesa Poirota
3. Sherlock Holmes przybywa za późno

Rozdział VI
Alternatywny trop: jak wyjaśnić zrozumiałość obrazu?
1. Między hermeneutyką ducha obiektywnego a psychologią postaci
2. Krytyczna metodologia Hansa-Georga Gadamera: dlaczego obrazów nie można wyjaśnić
3. Dzieje efektywne hermeneutyki Gadamera w obszarze teorii interpretacji obrazów

Zakończenie
Sytuacyjność widzenia i pozornie zależna mowa obrazu w refleksji narratologicznej Mieke Bal. Między metodologią a etyką

Wybrana bibliografia

Indeks nazwisk

Spis ilustracji

Summary
How to explain a picture? Methodological clues in art history in the epoch of Ernst H. Gombrich

The book provides a synthesis of the methodological issues in art history as a discipline that in the 20th century chose the methodical and objective explanation of images as one of its main tasks. Since the time when W. Dilthey's methodology distinguished the humanities, the most eminent art historians have sought to strengthen its position among these sciences by relying on the rigors of scientific objectivity and empiricism, accuracy and correctness, verifiability and cognitive certainty, in line with the natural science model. Can and if so how can an interpretation come closer to the explanatory model, and how can it fulfill the role of a historical explanation of the works of painting? How should it be based on the solid ground of facts and the logic of inferences? What research methodologies can ensure the correctness of explanations, verifiability and the accuracy of the results? Such methodological issues were connected with the reflections of a number of scholars. Among whom E. Gombrich played a special role, first as a spokesman for the turn in iconology towards Popper’s deductionism, and then as an inspiration and point of reference for the next generation of academics, some of whom followed the rigors of normative methodology, while others looked for alternatives or developed a narrative methodology. The book presents significant relationships linking methodologically oriented art history not only with various concepts of general methodology and the philosophy of science, but also with another important source of inspiration, namely the models of inference used by detectives in crime novels.